Việc người dân, tổ chức bị tòa gây khó dễ ngay từ giai đoạn khởi kiện không phải là chuyện cá biệt, nó được ẩn nấp dưới những đòi hỏi rắc rối, thậm chí là vô lý.

Tự đặt quy định

Tháng 6-2017, bà K. (ngụ Q.Bình Thạnh, TP.HCM) nộp đơn đến TAND Q.9 yêu cầu giải quyết về việc tranh chấp lối đi chung với người hàng xóm. Cùng đơn khởi kiện, bà K. gửi bản đồ hiện trạng do Sở Tài nguyên và môi trường TP.HCM lập để nêu rõ các tọa độ là lối đi chung đang bị tranh chấp.

Khi nhận đơn, TAND Q.9 cho rằng đơn khởi kiện của bà K. chưa đúng với quy định của Bộ luật tố tụng dân sự.

Tòa đòi bà bổ sung các vấn đề: bà yêu cầu bị đơn tháo dỡ các chướng ngại vật trên phần đất có diện tích bao nhiêu, vị trí số lô, số thửa, tờ bản đồ tọa lạc tại đâu, giá trị phần đất liên quan đến tranh chấp là bao nhiêu? Nếu trong vòng 30 ngày, bà K. không cung cấp được thì tòa sẽ trả lại đơn khởi kiện.

Trao đổi với Tuổi Trẻ, một số chuyên gia pháp lý cho biết đây là vụ kiện tranh chấp lối đi thì không phải lúc nào cũng có số lô, số thửa của lối đi.

Hơn nữa, bà K. không có nghĩa vụ cung cấp giá trị của lối đi có tranh chấp, dù có cung cấp cũng không có ý nghĩa gì trong việc giải quyết vụ án vì theo quy định đây là vụ án không có giá ngạch (đương sự không yêu cầu một số tiền hoặc tài sản).

Đòi hỏi vô lý

Tháng 4-2017, thân chủ của luật sư Phùng Thanh Sơn (Đoàn luật sư TP.HCM) nộp đơn khởi kiện đến TAND Q.Ngô Quyền (TP Hải Phòng) về việc tranh chấp hợp đồng cung ứng dịch vụ. Theo quy định, khi khởi kiện thì nguyên đơn phải ghi rõ địa chỉ của bị đơn.

Tại đơn khởi kiện, thân chủ của ông Sơn trình bày rõ bị đơn có thay đổi địa chỉ công ty. Cụ thể, tại hợp đồng hai bên ký kết thì trụ sở của bị đơn ở tầng 5, tòa nhà TD, Q.Ngô Quyền. Trước đó, tại thông tin đăng ký doanh nghiệp thì địa chỉ bị đơn ở tầng 8 tòa nhà TD.

Dù nguyên đơn trình bày rõ sự thay đổi và cung cấp địa chỉ hiện tại của bị đơn trong đơn khởi kiện nhưng TAND Q.Ngô Quyền vẫn cho rằng nguyên đơn chưa cung cấp đầy đủ.

Từ đó, tòa ra thông báo yêu cầu nguyên đơn bổ sung hàng loạt vấn đề như địa chỉ của bị đơn, xác nhận của cơ quan có thẩm quyền về việc bị đơn (công ty) vẫn còn hoạt động; giấy chứng nhận doanh nghiệp; quy chế hoạt động công ty; quyết định bổ nhiệm người đại diện theo pháp luật…

Trong vòng 30 ngày, nếu nguyên đơn không cung cấp được thì toà sẽ trả lại đơn khởi kiện.

Cho rằng những yêu cầu này quá vô lý, luật sư Phùng Thanh Sơn gửi đơn khiếu nại đến chánh án TAND Q.Ngô Quyền.

Theo ông Sơn, Luật doanh nghiệp quy định rõ giá trị pháp lý của cổng thông tin quốc gia về đăng ký doanh nghiệp. Khi khởi kiện, nguyên đơn truy cập vào cổng thông tin này để in thông tin của bị đơn.

Các thông tin đều thể hiện rõ tình trạng công ty đang hoạt động, nên không có lý do gì tòa lại yêu cầu nguyên đơn phải có thêm văn bản xác nhận của cơ quan có thẩm quyền về việc bị đơn có trụ sở ở đâu, có hoạt động hay không…

Khi giải quyết khiếu nại, chánh án TAND Q.Ngô Quyền cho rằng việc yêu cầu đương sự cung cấp thông tin là để giải quyết vụ án chứ không phải cố tình gây khó dễ cho doanh nghiệp.

Nếu nguyên đơn không thể tự mình thu thập chứng cứ thì có thể yêu cầu tòa thu thập trong quá trình giải quyết vụ án. Sau đó, TAND Q.Ngô Quyền vẫn thụ lý vụ án mà đương sự không phải bổ sung các tài liệu như yêu cầu trước đây.

Vì sao?

Trên thực tế, việc làm khó đương sự diễn ra dưới nhiều hình thức khác nhau. Có trường hợp nộp đơn xin ly hôn nhưng toà án buộc phải có xác nhận hoà giải không thành của UBND phường thì mới nhận đơn, trong khi luật không quy định về vấn đề này.

Đương sự phải đi lại xin giấy tờ, giải thích rất nhiều lần và thậm chí nhờ người quen tác động thì tòa mới chịu thụ lý.

Với các vụ kiện dân sự, kinh doanh thương mại thì dù đương sự cung cấp đầy đủ địa chỉ của bị đơn nhưng tòa vẫn yêu cầu phải có văn bản xác nhận của công an phường, quận nơi bị đơn cư trú với nội dung “công ty đang hoạt động và có trụ sở tại…”.

Theo luật sư Phan Thị Hương Thủy (Đoàn luật sư TP Hà Nội), việc công dân xin được các xác nhận này là rất khó bởi nó liên quan đến đời tư, nhân thân của người khác.

Lý giải về thực trạng nêu trên, luật sư Phùng Thanh Sơn cho rằng một số tòa án đang nhầm lẫn giữa yêu cầu khởi kiện và việc bổ sung chứng cứ.

“Ví dụ như khi nộp đơn khởi kiện, nguyên đơn cung cấp văn bản có địa chỉ của bị đơn thì nghĩa vụ của toà là thụ lý vụ án, tống đạt quyết định đến địa chỉ đó. Nếu tống đạt thấy không đúng thì toà mới ra thông báo yêu cầu nguyên đơn cung cấp địa chỉ chính xác.

Ngay cả khi nguyên đơn không cung cấp được địa chỉ hiện tại của bị đơn mà chỉ có thể cung cấp địa chỉ hợp pháp trước đây thì toà vẫn có nghĩa vụ thụ lý vụ án và tiến hành các thủ tục niêm yết công khai hoặc thông báo trên các phương tiện thông tin đại chúng để giải quyết theo quy định pháp luật” – ông Sơn cho biết.

Ở góc nhìn khác, TS Đinh Thế Hưng (trưởng phòng pháp luật hình sự Viện nhà nước và pháp luật – Viện hàn lâm KHXH Việt Nam) cho rằng có nhiều thẩm phán cố tình gây khó dễ, muốn kéo dài thời gian xem ý định của đương sự ra sao, thậm chí vòi vĩnh đương sự rồi mới thụ lý vụ án.

“Nhiều tòa tự đặt ra quy định hoặc giải thích quy định theo hướng gây khó khăn cho người dân, thuận tiện cho mình. Đây là tình trạng mà TAND tối cao nên xử lý nghiêm, bởi nó cản trở quyền tiếp cận công lý của người dân” – ông Đinh Thế Hưng cho biết.