Cảnh sát trưởng thành phố San Jose, ông Anthony Mata, trò chuyện với bà Kim Vuu – chủ tiệm thẩm mỹ và chăm sóc sức khỏe Kim Loan tại San Jose, bang California, Mỹ ngày 3-4 – Ảnh: Reuters

Thời gian gần đây, phong trào chống kỳ thị người gốc Á, mã chủ đề trên mạng xã hội Twitter là #stopasianhate gây xôn xao trong cộng đồng mạng tại Mỹ và vấn nạn kỳ thị người gốc Á đang ngày càng nghiêm trọng hơn tại xứ sở cờ hoa.

Vì đâu nên nỗi?

Từ câu chuyện đáng buồn về các cụ già gốc Á bị người lạ tấn công cho đến việc một người xả súng giết chết 8 người ở 3 dịch vụ chăm sóc sắc đẹp của người gốc Á dường như đang ngày càng xảy ra thường xuyên hơn.

Sẽ thật khủng khiếp nếu cộng đồng người gốc Á tại Mỹ phải làm quen với chuyện này khi nó xảy ra gần như mỗi ngày. Sự kỳ thị này gây nên rất nhiều bất mãn và hoang mang giữa một cộng đồng mà luôn được gọi bằng cái tên “model minority” (sắc tộc thiểu số tiêu biểu).

Vấn nạn kỳ thị người gốc Á tại Mỹ gia tăng từ lúc bắt đầu đại dịch COVID-19. Khi Trung Quốc trở thành tâm dịch COVID-19 đầu tiên cũng là lúc ông Trump đang ráo riết chuẩn bị tranh cử nhiệm kỳ thứ hai.

Ngay từ lúc bắt đầu nhiệm kỳ năm 2016, ông Trump đã liệt Trung Quốc vào “danh sách đen” trong chương trình hành động của ông. Điều này giúp ích cho ông rất nhiều trong việc đẩy mạnh chính sách kinh tế và đối ngoại.

Đến khi đại dịch bùng phát, ông Trump bắt đầu chính sách đối lập với Trung Quốc bằng việc đặt sắc lệnh cấm các chuyến bay từ Trung Quốc vào Mỹ. Thực chất sắc lệnh này chỉ mang tính chất biểu trưng vì nó không hề cấm người Trung Quốc đến Mỹ trên các chuyến bay đến từ nước khác.

Sau đó, ông Trump là người đầu tiên tuyên truyền hai từ “China virus” và “Kung-flu”. Những điều ông làm biến Trung Quốc trở thành tâm điểm của sự thù hằn ở trong lòng người Mỹ.

Nói đến đây, nhiều người sẽ hỏi tại sao những câu nói của ông Trump về Trung Quốc lại ảnh hưởng đến người gốc Á nói chung, mà không phải chỉ là người Trung Quốc?

Trong số các nhóm người châu Á tại Mỹ, người Hoa chiếm số đông. Người Hoa ở đây bao gồm tất cả những người gốc Hoa chứ không riêng gì người Trung Quốc.

Đi đến thành phố lớn nào của Mỹ cũng có thể tìm thấy một cộng đồng người Hoa, và người Mỹ lại thường gọi những nơi đó là “China Town”. Chính vì vậy, phần đông người Mỹ không có khả năng phân biệt các nhóm người khác nhau ở châu Á. Thậm chí với một số người, khi nhắc đến châu Á, họ nghĩ tới Trung Quốc đầu tiên.

Cho nên khi cựu tổng thống Trump gọi COVID-19 là “China virus” và “Kung-flu”, ông gián tiếp gây ra những chú ý tiêu cực lên cộng đồng người châu Á tại Mỹ. Với những người ủng hộ ông Trump, họ cho rằng những câu nói này vô hại. Nhưng trên thực tế luôn có một quan hệ mật thiết giữa “hate crime”(những tội ác liên quan đến kỳ thị) và “hate speech” (phát ngôn mang tính chất thù hận và kỳ thị).

Cá tính sắc tộc

Ngay từ lúc khởi đầu dịch bệnh COVID-19, nhiều siêu thị và nhà hàng của người châu Á bị cộng đồng tẩy chay. Nhiều nơi vắng khách đến mức phải treo bảng “chợ này không phải của người Trung Quốc” trước cửa.

Cùng với đó, nạn tin giả hoành hành, một số kẻ xấu tung tin thất thiệt để mọi người tránh xa những khu vực của người gốc Á. Và sau đó là hàng loạt chuyện người châu Á bị kỳ thị. Một số người còn bị người lạ mắng “hãy cút về nước của mày đi”. Mới gần đây, một cụ già 83 tuổi người Việt ở San Francisco bị tấn công. Những chuyện tương tự xảy ra ngày một nhiều hơn khiến cộng đồng người gốc Á tại Mỹ vô cùng bất an.

Theo Cục Cảnh sát tiểu bang New York, những trường hợp bạo lực nhắm vào người gốc Á trong năm 2020 đã tăng 19 lần so với những năm trước. Nhưng con số thực tế có thể còn cao hơn rất nhiều.

Có một nguyên nhân thuộc về văn hóa người châu Á. Một số người châu Á vốn không quen thuộc với văn hóa kiện tụng. Thường có chuyện thì tự giải quyết cho xong. Một số khác đến từ các đất nước có hệ thống cảnh sát không được tin cậy và vốn không tin vào sự giúp đỡ của cảnh sát. Ngoài ra, rào cản ngôn ngữ cũng gây không ít khó khăn cho nhiều người.

Trở lại với định nghĩa của từ “model minority” đã nhắc tới phần đầu bài viết. Khái niệm này do nhà xã hội học William Petersen đặt ra năm 1966 để miêu tả người châu Á và dùng nó để so sánh với những sắc tộc khác và dĩ nhiên cũng đã gây tranh cãi.

“Model minority” miêu tả người châu Á như một sắc tộc hiền hòa, không tranh chấp, biết vâng lời và siêng năng. Nghe thoáng qua thì có vẻ đó là một từ rất đáng tự hào. Nhưng khái niệm đó lại là một công cụ kỳ thị vô hình vì nó áp đặt một hình ảnh rập khuôn lên người châu Á tại Mỹ.

Điều này làm ảnh hưởng không ít đến sự phát triển của cộng đồng này. Theo tạp chí Harvard Business Review, người châu Á là người có ít cơ hội thăng tiến vào vị trí lãnh đạo nhất trong các sắc tộc tại Mỹ.

Cho nên vấn nạn kỳ thị không chỉ nằm ở những vụ tấn công nhắm vào người châu Á, mà còn hiện diện ở những dạng thức khác như những phát ngôn kỳ thị hoặc những công cụ vô hình như lời khen về “model minority”. Những điều tiêu cực trên sẽ còn tiếp diễn nếu người gốc Á tại Mỹ, trong đó có người Việt Nam, không quyết liệt hơn nữa để tiếng nói của mình được lắng nghe.