Biến chứng của bệnh cao huyết áp

Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), năm 2000 toàn thế giới có tới 972 triệu người bị cao HA và con số này được ước tính là khoảng 1,56 tỷ người vào năm 2025. Tại Hoa Kỳ, theo thống kê năm 2006 của Hiệp Hội Tim Mạch Hoa Kỳ thì có đến 73,5 triệu người trên 20 tuổi (chiếm 1/3 số người trưởng thành) bị cao huyết áp. Trong vòng 10 năm (1996-2006) tỷ lệ cao HA tại Hoa Kỳ tăng 20% và tỷ lệ tử vong do cao HA tăng  48%. Tại Việt Nam theo khảo sát ngẫu nhiên đối với người dân từ 25 tuổi trở lên ở Hà Nội, Thái Nguyên, Thái Bình và Nghệ An do Bộ Y tế Việt Nam tổ chức vào năm 2009 thì tần xuất cao HA tại Việt Nam là 16,3%, trong đó thành thị chiếm 22,7%, nông thôn chiếm 12,3%.

Đa số bệnh nhân (95%) bị cao HA không rõ nguyên nhân (cao HA tiên phát). Bên cạnh các yếu tố nguy làm cao HA tiên phát như tuổi, di truyền, chủng tộc, điều kiện kinh tế xã hội, giới (nam thường bị cao HA nhiều hơn nữ). Thì các yếu tố nguy cơ của lối sống như quá căng thẳng, lười vận động, ăn không hợp lí với chế độ ăn quá nhiều chất béo, ăn mặn, hút thuốc lá, béo phì… là những nguyên nhân dẫn đến sự gia tăng tỷ lệ bệnh cao HA.

Cao HA đã và đang trở thành nguy cơ hàng đầu của các biến chứng tim mạch. Vào năm 2002, Tổ chức Y tế thế giới đã ghi nhận trong báo cáo sức khỏe hàng năm và liệt kê cao HA là “kẻ giết người số 1”. Nói một cách ngắn gọn, đối với người bị cao HA, nguy cơ bị đột quỵ (tai biến mạch não) tăng gấp 4 lần, nguy cơ bị nhồi máu cơ tim tăng gấp 2 lần nếu so với người không bị cao HA. Nguy cơ tử vong sẽ tăng gấp đôi khi số huyết áp tăng mỗi 20mmHg đối với huyết áp tâm thu và tăng 10mmHg đối với huyết áp tâm trương. Năm 2008 có khoảng 16,5 triệu người chết vì cao HA trên toàn thế giới.

I/ Các biến chứng thường gặp của Cao HA đã được đề cập đến là:

        1/ Các biến chứng tim mạch:

                a/ Cao huyết áp lâu ngày làm hư lớp nội mạc ( lớp áo trong cùng) của mạch vành, làm các phân tử Cholesterol tỷ trọng thấp ( Cholesterol-LDL ) dễ dàng đi từ lòng mạch máu vào lớp áo trong động mạch vành, sau đó làm hình thành mãng xơ vữa động mạch và làm hẹp mạch vành. Khi bị hẹp động mạch vành nhiều, bệnh nhân thấy đau ngực, ngẹn trước ngực khi gắng sức, khi vận động nhiều, leo cầu thang, cơ đau giảm khi bệnh nhân ngừng gắng sức ( triệu chứng bệnh cơ tim thiếu máu cục bộ). Đau trước ngực có thể lan lên cổ, lan ra tay trái và ra sau lưng.  Nếu mãng xơ vữa động mạch bị nứt, vỡ: thì trong lòng động mạch vành hình thành cục huyết khối, làm tắc đ65ng mạch vành làm bệnh nhân bị nhồi máu cơ tim. Khi bị nhồi máu cơ tim: bệnh nhân thấy đau dữ dội trước ngực, khó thở, toát mồ hôi, đau có thể lan lên cổ, lan ra tay trái, lan ra sau lưng.

                        b/ Cao huyết áp làm cơ tim phì đại ( cơ tim dầy lên)

                        c/ Bệnh nhân bị nhồi máu cơ tim do cao huyết áp sẽ có một vùng cơ tim bị chết, không thể co bóp được, dẫn đến suy tim. Cao huyết áp lâu ngày làm cơ tim phì đại, nếu không được điều trị cao huyết áp cũng sẽ dẫn đến suy tim

            2/ Các biến chứng về não:

                        a/Tai biến mạch não:

                       - Xuất huyết não: Khi huyết áp lên quá cao, mạch máu não không chịu nổi áp lực cao có thể bị vỡ, lúc đó bệnh nhân bị xuất huyết não, gây liệt nữa người, hay liệt hoàn toàn, hay chỉ có triệu chứng nói không được, hay khó nuốt, nặng thì có thể tử vong ( triệu chứng của bệnh nhân tùy vùng xuất huyết lớn hay nhỏ, và tùy vị trí vùng xuất huyết)

                           -  Nhũn não: Cao huyết áp làm hẹp mạch máu nuôi não( tương tự hư mạch vành), nếu mãng xơ vữa bị nứt, vỡ, làm hình thành cục máu đông, làm tắc mạch máu não gây chết 1 vùng não( còn gọi là nhũn não). Khi bị nhũn não, bệnh nhân cũng bị liệt nữa người, hay liệt hoàn toàn, hay chỉ có triệu chứng nói không được, hay khó nuốt, nặng thì có thể tử vong ( triệu chứng của bệnh nhân tùy vùng chết của não lớn hay nhỏ, và tùy vị trí vùng bị nhũn não)

                            - Thiếu máu não: Cao huyết áp làm hẹp nặng động mạch cảnh, động mạch não, làm máu bơm lên não không đủ: làm bệnh nhân thấy chóng mặt, hoa mắt, có khi bất tỉnh

            3/ Các biến chứng về thận:

                        -  Cao huyết áp làm hư màng lọc của các tế bào thận, làm bệnh nhân tiểu ra protein ( bình thường không có); lâu ngày gây suy thận.

                        - Cao huyết áp còn làm hẹp động mạch thận, làm thận tiết ra nhiều chất Renin làm huyết áp cao hơn. Hẹp động mạch thận lâu ngày gây suy thận

            4/ Các biến chứng về mắt: Cao huyết áp làm hư mạch máu võng mạc, thành động mạch dày và cứng làm hẹp lòng mạch lại. Ở chỗ bắt chéo động mạch và tĩnh mạch được bọc bởi một bao xơ chun chung, những bắt chéo bình thường không có sự thay đổi khẩu kính cũng như màu sắc mạch máu. Khi có quá trình xơ cứng thành mạch thì động mạch sẽ đè bẹp tĩnh mạch và cản trở tuần hoàn làm bệnh nhân hư mắt tiến triển theo các giai đoạn Cao huyết áp còn làm xuất huyết võng mạc, phù đĩa thị giác làm giảm thị lực, thậm chí có thể dẫn đến mù lòa.

            5/  Các biến chứng về mạch ngoại vi:

                       - Cao huyết áp làm động mạch chủ phình to, có thể bóc tách và vỡ thành động mạch chủ dẫn đến chết người.

                        - Cao huyết áp làm hẹp động mạch chậu, động mạch đùi, động mạch chân. Khi động mạch chi dưới bị hẹp nhiều, bệnh nhân đi một đoạn đường thì đau chân, phải đứng lại nghỉ ( đau cách hồi)

Đại đa số các bệnh nhân bị Cao HA (trên 90%) thường không có các dấu hiệu nào cảnh báo trước. Quan điểm trước đây cho rằng cứ Cao HA là phải có đau đầu, mặt bừng đỏ, béo… là hết sức sai lầm. Nhiều bệnh nhân khi bị cao HA hoàn toàn cảm thấy bình thường, do vô tình khám sức khỏe mới biết là cao HA. Sự xuất hiện triệu chứng đau đầu đã có thể là biến chứng nặng nề của người bệnh Cao HA do bị tai biến mạch não. Do vậy, việc kiểm tra huyết áp thường xuyên, nhất là những người có nguy cơ cao ( như lớn tuổi, béo phì, ít vận động, trong gia đình đã có người thân bị cao HA,…) là hết sức cần thiết và quan trọng.

Cao HA ở người lớn đại đa số là không có căn nguyên, chỉ một số nhỏ dưới 5% là cao HA có căn nguyên (tức là do hậu quả của một số bệnh lí khác: như hẹp động mạch thận, có khối u ở tuyến thượng thận, …). Trên đa số bệnh nhân những dấu hiệu thể hiện bệnh cao HA không có gì khác biệt so với người bình thường. Do vậy, rất nghiều người bệnh cho đến khi bị các biến chứng của cao HA, thậm chí tử vong mới biết mình bị cao HA hoặc mới hiểu rõ việc khống chế tốt cao HA là quan trọng như thế nào.

Cao huyết áp nếu không được điều trị đúng và đầy đủ sẽ có rất nhiều biến chứng nặng nề, thậm chí có thể gây tử vong hoặc để lại các di chứng ảnh hưởng đến sức khỏe, sức lao động của người bệnh và trở thành gánh nặng cho gia đình và xã hội.

Làm thế nào để có được huyết áp bình thường như mong muốn?

Vấn đề này phụ thuộc rất nhiều vào bản thân người bệnh. Việc thay đổi lối sống đóng một vai trò quyết định. Ví dụ: Tập luyện Thể dục thể thao với mức độ phù hợp với từng cá nhân, ít nhất 30 phút/ngày và ít nhất 5 lần/ tuần. Chế độ ăn hợp lý, duy trì cân nặng trong giới hạn bình thường ( cố gắng duy trì chỉ số khối cơ thể: BMI-Body mass index từ 18,5 kg/m2 đến 22,9 kg/m2. BMI = cân nặng (kg) / chiều cao(m) ²) sẽ giảm đáng kể nguy cơ mắc các bệnh lý về Tim mạch.

Để làm giảm nguy cơ cao huyết áp cần cố gắng giảm căng thẳng trong cuộc sống hàng ngày, giảm căng thẳng tại nơi làm việc và trong gia đình. Khi đã bị cao huyết áp rồi thì cố gắng tránh ăn mặn ( sau khi nêm thức ăn, thì ăn không chấm thêm nước mắm hoặc nước tương). Cố gắng tránh rượu, bia, thuốc lá, các thực phẩm có nhiều mỡ động vật. Nên ăn nhiều rau, trái cây ( ăn nhiều trái cây là tốt đối với người không bị mắc bệnh đái tháo đường).

Người bệnh phải dùng thuốc đúng, đầy đủ và liên tục theo chỉ định của thầy thuốc. Nếu chúng ta nghiêm túc thực hiện các khuyến cáo, thì những biện pháp dù đơn giản cũng có hiệu quả đáng kể. Khi có chỉ định dùng thuốc điều trị, cần tuân thủ chặt chẽ theo đúng các chỉ dẫn của thầy thuốc. Những nghiên cứu cho thấy, việc dùng đúng các thuốc hạ huyết áp không chỉ làm giảm huyết áp như mong muốn mà còn giúp giảm đáng kể các tổn thương cơ quan đích (hay các biến chứng của cao HA trên tim, não, thận, mắt, mạch máu). Hiện nay ngày càng có nhiều loại thuốc có hiệu quả cao trong điều trị cao HA, ít tác dụng phụ.

Tuy nhiên, một vấn đề khá nan giải là sự tuân thủ điều trị của người bị cao HA còn kém, làm cho số bệnh nhân đạt được huyết áp mục tiêu còn khiêm tốn.

Tóm lại, việc kiểm soát cao HA có ý nghĩa quyết định, mang lại lợi ích đáng kể làm giảm tỷ lệ tử vong, giảm biến chứng tai biến mạch máu não, suy tim, giảm tỷ lệ bệnh nhân mắc bệnh mạch vành, bệnh thận, mắt, hẹp động mạch chi, phình động mạch chủ,…..