Trong gia đình gồm nhiều thế hệ, việc lắng nghe, chia sẻ và tôn trọng quan điểm cá nhân sẽ giúp gắn kết gia đình bền vững – Ảnh: Ngọc Thắng

Nhà văn bản học Lại Nguyên Ân khảo sát báo chí quốc ngữ và cho rằng đầu thế kỷ 20 ở VN đã có xu hướng tôn vinh các giá trị gia đình mới bên cạnh giá trị truyền thống. Thanh Niên phỏng vấn ông xung quanh nội dung khảo sát về gia đình.

* Những bài báo quốc ngữ đầu thế kỷ 20 mà ông khảo sát văn bản có hướng dẫn cụ thể làm thế nào để tạo kết nối giữa các thành viên gia đình không, thưa ông?

– Theo tôi, vấn đề này không được đề cập chi tiết quá. Thực ra thì trước hết người ta theo luân lý Nho giáo nên chủ yếu theo cách con phải nghe lời bố mẹ. Các thế hệ trước có quyền quyết định các việc của thế hệ sau, thế hệ sau phải theo lời thế hệ trước. Đại khái họ duy trì luân lý như vậy là chính. Báo chí lúc đó, thời đó, chưa đo đắn nó theo chuẩn kiểu các thành viên đối xử với nhau như thế nào, các ứng xử nên ra sao theo kiểu tư vấn thì chưa.

Tuy nhiên, việc nói đến ứng xử của từng thành viên thì chắc chắn có. Ví dụ báo Phụ nữ Tân văn thời ông Phan Khôi và Đào Trinh Nhất làm có phần mục liên quan đến ứng xử của phụ nữ. Họ cũng ít nhiều đề cập đến người phụ nữ trong nhà có trách nhiệm đối với những vấn đề này vấn đề khác như thế nào.

* Nó có mang tính luân lý và cổ hủ lắm không thưa ông?

– Các tờ báo cũng có nhiều quan điểm khác nhau. Nhưng những tờ như Phụ nữ Tân văn họ đề nghị những vấn đề đó theo cách mới. Một chứng cứ, khi nói đến hiện tượng ở Nam kỳ có nhiều người viết chữ quốc ngữ sai, ông Phan Khôi có viết trên tờ này phụ nữ phải đóng vai trò nhắc chồng nhắc anh em trong nhà dùng chữ quốc ngữ đúng. Điều đó chứng tỏ ông ấy thấy nhiều chuyện trong gia đình thì người phụ nữ có thể phát huy được vai trò của mình. Ông ấy nói điều này như một chuyện vận động văn hoá.

Báo chí cũng có những chuyện về thành viên trong gia đình, theo lối nhìn mới mẻ. Trong số các vấn đề, ông Phan Khôi để ý, phân tích quan hệ con cái với bố mẹ. Ở những năm 1929 – 1930, ông đã thấy sự chuyên chế theo kiểu bố mẹ bắt thế nào con cái phải theo thế ấy sẽ dẫn đến tiêu cực. Ông Phan Khôi dẫn những vụ con trai hẳn hoi, có vợ có con rồi, nhưng làm gì cũng phải xin phép bố mẹ nên tức mình tự tử. Vụ việc xảy ra ở Hà Nội hẳn hoi. Rồi phụ nữ trầm mình ở hồ Gươm, hồ Tây do thất vọng vì bố mẹ cứ bắt phải lấy người này lấy người kia, ông Phan Khôi cũng nói đến. Nó cũng liên quan đến những chuyện quan hệ thành viên gia đình, giáo dục gia đình.

Đặc biệt, ông Phan Khôi nêu quan hệ mẹ chồng và con dâu. Những người khác như là ông chú mụ o, những người họ hàng xa cũng tác động đến người con, nhất là con dâu trong nhà, làm cho họ ngày càng thấy khó khăn. Ông ấy phân tích những khó khăn của những mối quan hệ gia đình chồng chéo, ràng buộc đó.

* Như vậy, trong gia đình đã bắt đầu xuất hiện những yếu tố về tự do cá nhân chứ không chỉ là yếu tố truyền thống như trước. Và báo chí từ đầu thế kỷ 20 đã đưa những giá trị mới vào bên cạnh giá trị truyền thống rồi?

– Đúng rồi, nhưng có điều những học giả, nhà báo như thế họ nêu vấn đề một cách khá tế nhị và mức độ. Họ cho là đằng sau đó là quyền của con người, quyền của cá nhân nhưng mà họ nêu vấn đề theo cách là những thành viên trong gia đình, nhất là những người có trách nhiệm hơn phải biết mức độ của cái sự quyết đoán của mình. Chứ không phải là nêu là quyền tự do cái này cái kia. Nếu nhấn mạnh cách đó thì nhiều khi sẽ gây sốc, đánh vỗ mặt vào những giá trị chuẩn mực.

* Chuyện con dâu và mẹ chồng được đề cập thế nào thưa ông?

– Nhiều đấy. Ông Phan Khôi viết có hệ thống về việc đó. Đặc biệt ông ấy kiểm lại gia đình truyền thống, nói về chuyện nàng dâu – mẹ chồng, vì sao hai lực lượng đó lại xung đột đến thế. Nói chung là ông ấy ghét việc chuyên chế, nhân danh thế hệ trước của mẹ chồng để gây khốn đốn cho nàng dâu.

Ông ấy cho rằng nàng dâu cũng phải thể hiện yêu cầu nhất định, chính đáng thì mới thay đổi được chuyện mẹ chồng – nàng dâu. Chứ nếu chỉ tuân phục thôi thì không bao giờ thay đổi bản chất của mối quan hệ ấy.

Rõ ràng, đã xuất hiện sự tôn trọng giá trị và quyền sống của mỗi thành viên trong gia đình, nhất là thành viên yếu như con trước sức chuyên chế của bố mẹ, hay là con dâu trước sức chuyên chế của mẹ chồng.

Nhìn lại, từ những năm 1930, Phan Khôi đã nêu chuyện ấy rồi. Đấy chính là vận động Duy Tân của ông ấy. Nó hiện thực hơn rất nhiều so với những vận động mà theo kiểu chính trị. Nếu thay đổi từ trong gia đình, trong đời sống thì mới thuận.