Nửa tỉ USD cứu trợ Haiti biến mất ?

Sau trận động đất kinh hoàng năm 2010 ở Haiti, hàng triệu người đã quyên góp tiền ủng hộ thông qua Hội Chữ thập đỏ Mỹ (ARC).  

Nhưng 5 năm trôi qua, thật khó biết nửa tỉ USD đi về đâu khi tại Haiti, quá nhiều hứa hẹn của ARC còn dang dở.

Người dân Haiti tham gia dọn đống đổ nát ở thủ đô Port-au-Prince sau động đất – Ảnh: AFP

ARC đã cam kết giúp đỡ Chính phủ và nhân dân Haiti tái thiết sau trận động đất mạnh 7 độ Richter làm hơn 200.000 người thiệt mạng. Sau 5 năm, di sản họ để lại ở vùng đất hậu thiên tai không phải là những con đường, những ngôi trường và hàng trăm nhà ở kiên cố như hứa hẹn ban đầu.

Trong khi đó theo kế hoạch, cuối năm nay ARC sẽ rời Haiti. Đó là lý do khiến các phóng viên Đài NPR (Mỹ) và Tổ chức điều tra báo chí ProPublica phải vào cuộc.

Sau khi xem xét hàng trăm trang tài liệu, email nội bộ của ARC và phỏng vấn hàng chục quan chức đương nhiệm hoặc đã nghỉ hưu liên quan, NPR và ProPublica đã phát hiện hàng loạt dự án cứu trợ bị quản lý kém, những khoản chi tiêu đầy nghi vấn và rất nhiều tuyên bố cần phải xem lại của ARC.

Sai biệt giữa nói và làm

ARC cho biết họ đã cấp nhà ở cho hơn 130.000 dân Haiti, nhưng tổng số nhà ở kiên cố do tổ chức này xây dựng tới nay chỉ là… 6 căn!

Trên trang web của ARC từng viết: “Tất cả số tiền đó (nửa tỉ USD) đã được sử dụng để giúp 4,5 triệu dân Haiti hồi phục sau thiên tai”. Điều này đã khiến cựu thủ tướng Haiti Jean-Max Bellerive phẫn nộ: “Không, không, không thể như thế. Chúng tôi không có đến chừng ấy người ở khu vực xảy ra động đất”.

Việc ARC đưa ra những số liệu sai lệch không phải là điều đáng ngạc nhiên. Vào ngày 2-3-2015, tổ chức này đã thuê một nhóm chuyên gia cố vấn đánh giá các dự án của họ tại miền bắc Haiti.

Nhóm chuyên gia đã phát hiện những số liệu của ARC không tin cậy trong cách thống kê số người đã được họ giúp đỡ. Có những trường hợp đếm tới hai lần, có chỗ đếm sót, có trường hợp thậm chí ARC còn công bố số dân được họ giúp ở một khu vực nhiều hơn cả những người thực tế đang sống tại đó.

Năm 2010, ARC từng thâm hụt thu chi lên đến 100 triệu USD. Tuy nhiên tổ chức này luôn quyên góp được tiền cứu trợ nhiều hơn các tổ chức khác tới hàng trăm triệu USD và ngay cả khi đã quyên đủ tiền cứu trợ khẩn cấp, họ vẫn tiếp tục nhận về được nhiều nguồn tài trợ.

Ông David Meltzer, người phụ trách hoạt động đối ngoại của ARC, cho biết tổ chức nhân đạo của ông đã giúp hàng triệu người vượt qua các hoàn cảnh khó khăn, thử thách.

Ông nói: “ARC đã cung cấp nước sạch, nhà vệ sinh, văcxin, thuốc phòng dịch tả. Tất cả số tiền quyên được đều tập trung chi vào những việc làm lợi cho người dân Haiti”.

Cũng theo ông Meltzer, ARC đã nhận được gần 500 triệu USD và chia cho nhiều dự án hoạt động khác nhau. Chẳng hạn họ dành 69 triệu USD cho cứu trợ khẩn cấp, 170 triệu USD xây nhà ở và 49 triệu USD cho các công trình nước sạch và nhà vệ sinh.

Tuy nhiên điều đáng nói là ARC không đưa ra được danh sách các chương trình cụ thể của tổ chức, chi phí của chúng là bao nhiêu và các khoản chi tiêu rành rẽ theo đó thế nào.

Tiền đi sai địa chỉ

Các phóng viên điều tra nhận thấy những số liệu, tài liệu của ARC phản ánh một thực tế đáng buồn: phần nhiều những khoản tiền đã chi không đến được tay người cần cứu trợ. Nhiều khoản tiền đã rơi vào các dự án của bên thứ ba, dẫn đến những khoản phí phát sinh mà ARC gọi là “những chi phí dự án phát sinh trong quá trình điều hành”.

Ở một trong những dự án như thế, các nhà báo của NPR và ProPublica phát hiện các khoản phí thực hiện dự án đã ngốn hết 1/3 số tiền dự kiến giúp đỡ người dân Haiti.

Về tuyên bố ARC đã lo chỗ ở cho được 130.000 người dân Haiti, sau rất nhiều email hỏi dồn của phóng viên, ARC phải thừa nhận con số đó là tổng hợp số người dân đã tới dự hội thảo bàn cách sửa chữa nhà cửa, số người được nhận tiền hỗ trợ thuê nhà và hàng ngàn người được lo chỗ ở tạm thời!

Chẳng hạn tại vùng đồi Campeche và các khu vực lân cận là nơi thụ hưởng một trong những dự án lo nhà ở cho người dân của ARC. Hiện tại người dân vẫn sống trong những túp lều lợp bằng vải nhựa và sắt tây, không có nước sạch, rất mất vệ sinh.

Trên khu vực đỉnh đồi ở đây, người ta vẫn thấy biểu tượng của ARC được họ sơn lên bức tường bêtông rất lớn tại đó. Jean – Jean Flaubert, một trong những người lãnh đạo vùng này, cho biết ông đã ở Campeche từ khi biểu tượng đó bắt đầu được sơn lên tường.

Ông kể khoảng 3 năm trước, ARC đã đến đây và mang theo những cuốn sách bỏ túi hào nhoáng nói rằng họ sẽ xây dựng tại đây hàng trăm ngôi nhà mới, hệ thống nước sạch, khu vệ sinh và một bệnh xá. Nhưng tới nay chưa có gì trong những điều đó thành hiện thực.

Ông Jean – Jean Flaubert nói: “Chúng tôi vẫn chỉ có những túp lều. Tôi sẽ chứng minh cho các anh thấy là ARC không hề làm được gì ở đây. Nếu có gì đó thay đổi thì mọi người đáng lẽ đã không sống như thế này rồi”.

Những ngày này, ARC đang chuẩn bị rời Haiti sau khi hoàn tất các chương trình cứu trợ của họ và sẽ chuyển giao các hoạt động cho Hội Chữ thập đỏ Haiti vào năm tới. Họ cũng sẽ rời khu đồi Campeche và những vùng lân cận, nơi mà người dân vẫn đang ngóng chờ những ngôi nhà mới được xây trong dự án 24 triệu USD của họ