Những cảnh báo này được dự án “Quản lý cát bền vững ở ĐBSCL” của Tổ chức quốc tế về bảo tồn thiên nhiên tại VN (WWF-Việt Nam) đưa ra sau một thời gian nghiên cứu, khảo sát ở 13 tỉnh, thành ĐBSCL. Trong đó, báo cáo tham vấn của WWF-Việt Nam và Tổng cục Phòng chống thiên tai (Bộ NN-PTNT) cho biết tính đến cuối năm 2021, ĐBSCL có 621 điểm sạt lở bờ sông với tổng chiều dài khoảng 610 km. Có 147 điểm sạt lở đặc biệt nguy hiểm với chiều dài 127 km, 137 điểm sạt lở nguy hiểm với chiều dài 193 km.

Khu vực sạt lở “nuốt chửng” gần 5 ha đất và 13 căn nhà ở H.Long Hồ, Vĩnh Long ngày 5.12 ĐÌNH TUYỂN

Sạt lở khó lường có thể đe dọa cầu Mỹ Thuận

An Giang là tỉnh bị sạt lở nhiều nhất ở ĐBSCL với hơn 102 km bờ sông; kế đến là Cà Mau gần 92 km, Trà Vinh hơn 89 km, Bến Tre 80 km, Đồng Tháp gần 50 km… Trong 3 năm (2018 – 2020), sạt lở đã gây thiệt hại hơn 208 tỉ đồng tại các tỉnh, thành: An Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Cà Mau, Cần Thơ. Cũng ở 5 địa phương này, khoảng 20.000 hộ dân đang sống trong vùng sạt lở cần phải di dời.

Gần đây nhất, ngày 5.12, vụ sạt lở kinh hoàng ở cù lao Minh (ấp Bình Thuận 1, xã Hòa Ninh, H.Long Hồ, Vĩnh Long) đã “nuốt chửng” gần 5 ha đất (chiều dài đoạn sạt lở hơn 350 m, sâu vào trong 160 m) khiến 13 căn nhà dân bị chìm xuống sông, 109 người bị ảnh hưởng mất nhà cửa, ước thiệt hại 35 tỉ đồng.

Nhắc đến vụ sạt lở trên, Th.S Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập về sinh thái vùng Mê Kông, cho rằng chỉ trong phút chốc, gần 5 ha đất của người dân bị nhấn chìm, nhưng càng đáng sợ là vụ sạt lở không hề có những dấu hiệu cảnh báo trước. Điều này cũng chứng tỏ đáy sông đã bị rỗng từ lâu với những hố xoáy sâu và rộng lớn.

Ông Thiện bày tỏ lo ngại khi kết quả khảo sát của dự án “Quản lý cát bền vững ở ĐBSCL” phát hiện khu vực lòng sông Tiền gần chân cầu Mỹ Thuận đã xuất hiện những hố xoáy sâu khoảng 50 m. “Với vụ sạt lở cuốn trôi gần 5 ha đất không để lại dấu vết ở cù lao Minh, tôi thực sự quan ngại. Các hố xoáy sâu trên sẽ là mối đe dọa thường trực với cây cầu Mỹ Thuận”, ông Thiện nói.

Ông Nguyễn Nghĩa Hùng, Phó viện trưởng Viện Khoa học thủy lợi miền Nam, cũng cho rằng sạt lở ở ĐBSCL đang ngày càng khó lường, phân tán khắp nơi và không theo quy luật nào. “Có nhiều nguyên nhân dẫn tới sạt lở, nhưng một trong những nguyên nhân chính nhất là sự mất ổn định bờ. Mất ổn định có thể do dòng chảy, xói mòn lòng sông và đặc biệt là mất cân bằng cát do khai thác quá mức…”, ông Hùng nói.

Khai thác cát quá mức là một trong những nguyên nhân chính gây sạt lở ở ĐBSCL

Thâm hụt 40 triệu tấn cát mỗi năm

Theo ông Hà Huy Anh, Quản lý dự án cát bền vững ở ĐBSCL của WWF-Việt Nam, khai thác cát quá mức, không bền vững khiến sạt lở gia tăng ở ĐBSCL bước đầu đã được chứng minh qua khảo sát của dự án và những ghi nhận về sự biến dạng hình thái sông của hai con sông Tiền và sông Hậu. Nếu như giai đoạn 1998 – 2008, đáy sông Tiền và sông Hậu sâu thêm trung bình 1,3 m thì từ 2008 – 2016 độ sâu của sông đã bị nạo nhanh hơn, trung bình sâu thêm 3 – 7 m. Điều này cho thấy phù sa và cát đã và đang bị lấy đi khỏi lòng sông gấp nhiều lần so với trước 2008.

Ông Nguyễn Nghĩa Hùng bổ sung hạ thấp đáy sông không chỉ làm gia tăng sạt lở mà còn khiến thủy triều dâng cao hơn. “Ghi nhận của chúng tôi, tại TP.Cần Thơ, thủy triều đã tăng lên khoảng 27 cm so với những năm trước. Điều này lý giải vì sao triều cường đang ngày càng gây ngập nặng hơn ở các đô thị ĐBSCL”, ông Hùng cho hay.

Đặc biệt đang có một sự mất cân bằng nghiêm trọng trong cán cân “bồi đắp cát và lấy cát đi” ở ĐBSCL. Số liệu của Ủy hội sông Mê Kông (MRC) cho biết khối lượng cát từ thượng nguồn Mê Kông bồi đắp cho ĐBSCL hiện vào khoảng 6,8 – 7 triệu tấn/năm (trong đó khoảng 6,5 triệu tấn đổ ra biển). Thế nhưng, lượng cát đang khai thác ở ĐBSCL hiện dao động từ 27 – 40 triệu tấn/năm. Như vậy, mỗi năm ĐBSCL đang bị thiếu hụt tối đa khoảng 39,5 triệu tấn cát. Trong bối cảnh có quá nhiều đập thủy điện xây dựng trên thượng nguồn Mê Kông, MRC dự báo đến năm 2040 sẽ chỉ còn 4,5 triệu tấn phù sa, cát đổ về ĐBSCL, trong đó chỉ có khoảng 10 – 15% là cát.

ĐÌNH TUYỂN

TNO