Để kiếm kế sinh nhai, không ít người dân ở H.Lạc Sơn, tỉnh Hòa Bình, ồ ạt kéo nhau đi làm thuê, chấp nhận bị chủ cai đày ải ở các bãi khai thác vàng trái phép.

Nhiều người trong số họ đã không có ngày trở về, vĩnh viễn bỏ mạng giữa rừng thiêng nước độc vì sập hầm, lở núi.

Trải qua chặng đường lầy lội khá dài, chúng tôi mới tìm đến được xã Tuân Đạo (H.Lạc Sơn). Vừa đặt chân đến đã thấy khắp làng trên xóm dưới người dân bàn tán xôn xao về vụ lở núi ở bãi vàng “thổ phỉ” thuộc xã Minh Lương (H.Văn Bàn, Lào Cai) vào đêm 4.9 vừa qua, cướp đi sinh mạng 8 phu vàng đều ở H.Lạc Sơn. Tuân Đạo là xã có số lượng người dân đi phu vàng nhiều nhất trong H.Lạc Sơn. Đất đồi xác xơ, người dân quanh năm chỉ bám vào ruộng để kiếm sống thì chẳng đủ ăn. Bắt đầu từ năm 1998-1999, cứ hết mùa vụ nhiều thanh niên trai tráng bỏ làng kéo nhau đi bạt xứ, theo các chủ cai tìm đến những bãi đào vàng kiếm kế sinh nhai. Ông Bùi Văn Vẻo, Phó trưởng Công an xã Tuân Đạo, cho biết tính cả xã có hơn 5.000 nhân khẩu, chủ yếu là dân tộc Mường thì có khoảng 500 người tha hương đi kiếm sống. Trong đó, gần 30 người đi lao động tại nhiều bãi vàng ở các tỉnh Lào Cai, Cao Bằng, Bắc Cạn… hiện vẫn chưa về.

Săn phu

Sạt lở ở những bãi vàng trái phép là chuyện bình thường, nhẹ thì gãy chân tay, đá rơi sứt đầu mẻ trán còn không thì bị đất đá vùi lấp. Nhiều phu vàng mất xác giữa rừng sâu, lúc tìm thấy chỉ còn trơ bộ xương dưới suối   Anh B.V.N,  một phu vàng ở xã Tuân Đạo

Theo tìm hiểu của Thanh Niên, trên địa bàn xã Tuân Đạo có 1 người chuyên dẫn mối đưa người dân đến các hầm lò khai thác vàng trái phép là Bùi Văn Thửn (53 tuổi, xóm Chạo). Chỉ tính trong vòng 4-5 năm trở lại đây, chủ cai này đã dắt mối đưa hàng chục người dân địa phương đến các bãi vàng. Vào những thời điểm hết mùa vụ thu hoạch, mỗi đợt tuyển cả chục người đưa đến các bãi vàng “thổ phỉ” thuộc địa bàn nhiều tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Thái Nguyên… Toàn bộ chi phí di chuyển, ăn uống dọc đường sẽ được người dẫn mối hứa hẹn lo hết. Thỏa thuận làm việc chỉ hoàn toàn là “hợp đồng miệng”, chủ cai giao kèo ngắn gọn về lương và giờ giấc làm việc. Theo lời hứa, lương từ 2,5 – 3,5 triệu đồng/tháng, cứ 3 tháng hoặc 6 tháng được thanh toán một lần. Họ còn đưa ra những lời giới thiệu đầy hấp dẫn như công việc không có gì vất vả, có người nấu ăn sẵn.

Được biết, Thửn chỉ là người săn phu rồi đưa lao động cho các chủ cai mỏ vàng khác gọi là “chủ bưởng”. Bãi vàng “thổ phỉ” ở xã Minh Lương đã hoạt động khai thác từ hàng chục năm nay, chỉ tính riêng khu vực Rừng Xanh, Rừng Vầu có tới 3-4 chủ mỏ khai thác vàng trái phép. Chủ bãi vàng ở khu vực lở núi đêm 4.9 làm 8 người thiệt mạng là 1 người đàn ông tên Hiền (quê gốc ở Thái Nguyên) làm chủ. Bãi vàng này hoạt động suốt ngày đêm, có khoảng 60-70 người lao động đến từ mọi nơi. Trong đó, gần phân nửa là người dân ở các xã Tuân Đạo, Tân Lập, Quý Hòa thuộc H.Lạc Sơn. Thời điểm đông nhất có đến hàng trăm phu vàng tại đây, lập lều lán khắp các sườn đồi. Ngoài trùm cai tên Hiền, tên tuổi của các trùm bãi vàng khác ở khu vực này như Hải Hằng, Hoa Khải… cũng nổi như cồn. Chủ cai của những bãi vàng trái phép đều có “số má” trong giới giang hồ, rất ít khi xuất hiện mà chỉ bố trí đàn em quản lý đội phu vàng. “Muốn vào bãi phải nộp phí đầy đủ để có thể đủ sức bảo kê cho mỏ vàng hoạt động. Nhưng làm được như thế phải có mối quan hệ và máu mặt, có khi phải đổ máu, đổi bằng mạng người khi tranh giành lãnh địa” – một phu vàng tiết lộ.

Đày ải

Vừa sống sót trở về sau vụ sạt lở bãi vàng tại khu vực rừng Vầu, rừng Xanh thuộc địa bàn xã Minh Lương (H.Văn Bàn, Lào Cai), ông Bùi Văn Vẩu (xóm Mới, xã Tuân Đạo) vẫn chưa hết kinh hoàng khi kể lại những tháng ngày bị chủ cai vắt kiệt sức giữa rừng sâu… Suốt ngày quần quật đào đất, đào đá trong hầm lò để chuyển ra máy xay, chủ chỉ đâu đào đấy từ sáng sớm đến tối mịt mà cũng chẳng biết tính công ra sao. Không như lời hứa trước đó, từ ngày vào bãi vàng Minh Lương, ông làm 3 tháng mới được trả công 3 triệu đồng. “Những ngày đầu chưa quen việc, cả ngày còng lưng khom mình đào đất đá trong hầm lò có lúc kiệt sức, ngã gục nhưng vẫn phải cố làm, chấp nhận làm phu vàng giữa rừng sâu thì biết kêu ai” – bác Vẩu chia sẻ. Đêm 4.9 bãi vàng lở núi, bác Vẩu tưởng chừng mình đã chết khi bị bùn đất nhão nhoét vùi lấp kín mít, bị thương khá nặng khâu 12 mũi bên trán phải, khớp tay, khớp chân bị bầm dập tím ngắt, sưng vù; toàn thân vẫn còn ê ẩm, đau nhức.

Ở H.Lạc Sơn, không ít người dân nghèo tin theo chủ cai lên các bãi khai thác vàng trái phép ở Lào Cai, Cao Bằng, Yên Bái… kiếm kế sinh nhai nhưng đã bị chủ cai đày ải, bóc lột sức lao động. Lúc đầu được hứa bao tiền di chuyển, ăn uống  nhưng khi vào bãi mới biết mình mắc nợ khoảng 600.000 đồng. Muốn về thì phải làm thuê đến khi trả đủ số tiền nợ và lo đủ tiền trở về cũng mất 2 tháng.

Chưa kể đến chuyện đồng tiền cũng chẳng kiếm được là bao, thói hư tật xấu nhiễm vào người. “Ở bãi vàng Minh Lương có nhiều người nghiện lắm” – Bùi Văn Lực (19 tuổi, xóm Mọi, xã Tuân Đạo) kể. Thức khuya dậy sớm lại lao động quần quật cả ngày, chủ cai cho nếm thử thuốc phiện để hồi sức cho đỡ mệt nhưng dần dần nghiện nặng.

“Đời phu vàng ngắn ngủi lắm. Sạt lở ở những bãi vàng trái phép là chuyện bình thường, nhẹ thì gãy chân tay, đá rơi sứt đầu mẻ trán còn không thì bị đất đá vùi lấp. Nhiều phu vàng mất xác giữa rừng sâu, lúc tìm thấy chỉ còn trơ bộ xương dưới suối” – anh B.V.N, một phu vàng ở xã Tuân Đạo cho biết.

Đêm 4.9, bãi khai thác vàng trái phép thuộc khu vực rừng Vầu, rừng Xanh ở địa bàn xã Minh Lương (H.Văn Bàn, Lào Cai) bị sạt lở đã cướp đi sinh mạng 8 phu vàng cùng H.Lạc Sơn (Hòa Bình), trong đó tính riêng địa bàn xã  Tuân Đạo đã có 5 nạn nhân thiệt mạng là Bùi Văn Viên (45 tuổi, xóm Mọi), Bùi Văn Ai (32 tuổi, xóm Khụ), Bùi Văn Khánh (18 tuổi, xóm Chạo), Bùi Văn Chẻn (53 tuổi, xóm Chạo) và Bùi Anh Tú (18 tuổi, xóm Mọi). Còn 3 nạn nhân thiệt mạng khác gồm Bùi Văn Biền (22 tuổi, xóm Mòi 1), Bùi Văn Rự (27 tuổi, xóm Mòi 3, cùng xã Tân Lập, H.Lạc Sơn) và Bùi Văn Rúc (55 tuổi, xóm Củ, xã Quý Hòa, H.Lạc Sơn).

Ngay chiều 5.9, chủ bãi vàng đã thuê ô tô BKS 20L-1556 vội vã chở 4 thi thể về làng, ngày hôm sau lại đưa một thi thể về tiếp. “Đau xót lắm chú ạ, vừa sáng 5.9 biết tin lở núi ở bãi vàng có nhiều người trong làng chết thì đến chiều thấy ô tô chở xác về. Họ còn đưa cho gia đình 80 triệu đồng bảo là tiền đền bù mạng người rồi lại đi ngay” – nói xong, cô Bùi Thị Mín (46 tuổi, xóm Mọi, xã Tuân  Đạo), vợ nạn nhân Bùi Văn Viên (46 tuổi) cứ bưng mặt khóc. Trước đây, anh Viên đã kéo cả 2 con trai là Bùi Văn Lực (19 tuổi) và Bùi Văn Nghị (24 tuổi) cùng làm phu ở bãi vàng “thổ phỉ” này. May mắn hôm bãi vàng lở núi, hai con trai về quê chỉ còn anh Viên ở lại lán trại và bị đất đá vùi lấp trong đêm.  

Nguyễn Tuấn