Vì sao mỗi người có tính cách khác nhau?

Mỗi người mỗi tính, ai cũng có những đặc điểm tính cách độc đáo khiến cuộc sống trở nên thú vị hơn, hoặc, đôi khi, khó khăn hơn. Nhưng tính cách đến từ đâu, và tại sao chúng ta lại khác nhau như vậy?

Chúng ta thường ở giữa các đặc điểm tính cách và thể hiện các dạng tính cách khác nhau trong hoàn cảnh khác nhau Ảnh minh họa: Shutterstock

5 đặc điểm cơ bản

Trong 25 năm qua, các nhà tâm lý học đã phát hiện ra rằng tính cách hợp nhất quanh năm đặc điểm cơ bản, được đặt tên là Big Five, theo Live Science.

Mọi người đều có thể được mô tả là có mức độ khác nhau về Openness (cởi mở), Conscientiousness (tận tâm), Extraversion (hướng ngoại), Agreeableness (dễ chịu), Neuroticism (tâm lý bất ổn). Nhưng trái với nhận thức thông thường, chúng ta không bị giới hạn trong một loại tính cách nhất định.

Không ai hoàn toàn là một người hướng ngoại hoặc một người hướng nội, hoặc một người hoàn toàn gọn gàng hoặc một người cẩu thả… Christopher Soto, nhà tâm lý học tại Colby College (Mỹ), nói với Live Science: “… hầu hết mọi người rơi vào một nơi nào đó ở giữa”.

Tính cách khác nhau rất nhiều

Tính cách không giới hạn ở loài người. Nghiên cứu phát hiện ra rằng, động vật từ kiến đến vượn đều có tính cách, cũng được mô tả bởi Big Five. Tính phổ quát của tính cách chỉ ra một nguồn gốc tiến hóa. Frank Sulloway, nhà tâm lý học tại Đại học California (Mỹ), chia sẻ trên Live Science: “Theo nghĩa rộng nhất, tính cách là biểu hiện của tất cả các hành vi mà chúng ta và các động vật khác thể hiện cho phép chúng ta hoạt động thích nghi trên thế giới”.

Ví dụ, tận tâm liên quan đến các hành vi như lập kế hoạch và cân nhắc, rất quan trọng với các loài linh trưởng và động vật có vú khác để chăm sóc con cái, chọn bạn tình và sống theo nhóm. Gọn gàng và có trật tự – các khía cạnh của tận tâm – cũng có lợi thế tiến hóa.

Theo các nghiên cứu được công bố năm 2015 trên tạp chí Integrative & Comparative Biology, các loài nhện dệt mạng gọn gàng bắt được nhiều con mồi hơn. Chim sẻ Darwin xây dựng các tổ gọn gàng hơn và ngụy trang tốt sẽ thu hút nhiều bạn tình hơn, theo Biological Journal of the Linnean Society. Và các nhà khoa học đã báo cáo vào năm 2011 trên tạp chí Animal Behavior rằng những con ong vệ sinh hơn, loại bỏ nhiều thành viên chết hơn làm giảm nguy cơ mắc bệnh, tăng cân và sinh sản nhiều hơn, theo Live Science.

Sự tiến hóa cũng có thể giải thích tại sao tính cách khác nhau rất nhiều. Tùy thuộc vào tình huống, mỗi Big Five có thể là lợi thế. Ví dụ, tận tâm là tuyệt vời cho các mối quan hệ. Nhưng nếu một con sư tử đang lao vào bạn, bạn sẽ tốt hơn với tính cách ít dễ chịu và hung dữ hơn. Thế giới rất khó đoán, mọi khía cạnh của mỗi đặc điểm tính cách có thể hữu ích ở những thời điểm khác nhau, nên thay vì phát triển một loại tính cách duy nhất tối ưu cho mọi tình huống, chúng ta lại có nhiều loại.

“Không có giải pháp duy nhất cho tính cách và hành vi mà bạn nên thể hiện”, Sulloway nói với Live Science.

Nguồn gốc tiến hóa của tính cách có nghĩa là những đặc điểm phải được di truyền. Vì vậy, cho dù bạn có muốn thừa nhận hay không, phần lớn tính cách của bạn đến từ cha mẹ của bạn.

Tính cách khác biệt do di truyền, môi trường…

Trên thực tế, đối với con người, khoảng một nửa sự khác biệt trong tính cách là do di truyền, Christopher Soto nói. Phần còn lại của sự thay đổi trong tính cách đến từ môi trường, chẳng hạn như kinh nghiệm sống và thứ tự sinh. (Những đứa con đầu lòng có xu hướng quyết đoán hơn, trong khi những đứa trẻ thứ có xu hướng hài hước hơn…).

Không chỉ môi trường định hình bạn là ai, mà ở một mức độ nào đó, bạn có thể thay đổi bản tính của mình theo hoàn cảnh. Bạn có thể hướng ngoại hơn trong một bữa tiệc và dễ chịu hơn lúc ở nhà với gia đình. Nhưng bạn cũng có thể là người hướng nội nếu cần tập trung vào công việc, hoặc năng nổ khi chơi một môn thể thao cạnh tranh.

“Không một đặc điểm hay biểu hiện nào của một tính cách sẽ phục vụ bạn tốt mọi thời điểm trong ngày,” Sulloway nói. Con người, sau tất cả, đã phát triển để học hỏi từ môi trường, theo Live Science.

Theo thời gian, điều đó có nghĩa là tính cách có thể thay đổi. “Các gien của chúng ta cung cấp điểm khởi đầu cho tính cách… Nhưng khi già đi, chúng ta có ngày càng nhiều trải nghiệm sống và có nhiều cơ hội hơn để tránh xa điểm xuất phát di truyền”, Soto nói.

Khi trẻ em trở thành thanh thiếu niên, chúng trải qua sự giảm sút tạm thời về sự dễ chịu và tận tâm; chúng có thể ích kỷ, chiêu trò và lười hơn. Nhưng khi con người trưởng thành từ tuổi trưởng thành đến tuổi trung niên, những thử thách và đau khổ của cuộc sống – tăng trách nhiệm, mối quan hệ cá nhân và những thứ tương tự – làm cho họ dễ chịu hơn, tận tâm hơn, ổn định hơn về mặt cảm xúc và ít bất ổn hơn, theo Live Science.

Nghiên cứu năm 2015 được công bố trên Personality and Social Psychology còn kết luận, bạn thậm chí có thể điều chỉnh tính cách của mình theo mục đích.

Vì vậy, trong khi đặc điểm tính cách có thể định danh bạn là ai, nhưng nó không nhất thiết quyết định bạn sẽ trở thành ai, theo Live Science.

TẠ BAN

TNO