Cơm bình dân, cơm xã hội…

Bây giờ nhiều quán cơm xã hội 2.000 đồng đã được thành lập để cùng nhau giúp người nghèo được bữa ăn no, không đến nỗi thiếu chất dinh dưỡng.

Bữa cơm tươm tất có giá chỉ 2.000 đồng ở quán Nụ Cười (TP.HCM) ĐỘC LẬP

Mỗi trưa đi ngang đường Cống Quỳnh (Q.1, TP.HCM) đều thấy một hàng người xếp hàng mua phiếu để được vào ăn ở quán cơm xã hội 2.000 đồng. Ăn trưa xong còn được thêm trái chuối, ly trà đá nữa. Trước và sau khi ăn còn có chỗ rửa tay cho hợp vệ sinh.

Trước khi hệ thống quán cơm xã hội 2.000 được thành lập thì thành phố đã có nhiều nơi tổ chức quán cơm từ thiện cho người nghèo. Có thể là quán ăn chay, cũng có thể là quán ăn mặn nhưng đều do một số mạnh thường quân tư nhân đứng ra tổ chức để giúp người cùng khó. Tất cả những thể loại quán ăn từ thiện này đều không lấy tiền của người đến ăn.

Riêng quán cơm xã hội 2.000 thì người ăn vẫn phải mua phiếu cơm 2.000 đồng để nhận được một phần ăn trị giá 20.000 đồng đổ lại vì đây là quán cơm xã hội. Dù từ thiện hay xã hội, các quán cơm này là “đặc sản” của Sài Gòn phát kiến rồi bây giờ đã được phát triển tại Hà Nội và một vài địa phương trên cả nước.

Nhớ lại thế hệ chúng tôi, những sinh viên, học sinh nghèo, người lao động đều biết và nhớ đến những buổi ăn cơm chỉ có 5 đồng thời trước 1975 mà no bụng. Ngày đó, ở những quán cơm xã hội buổi trưa chen chúc nhau là những chiếc áo trắng ngồi cạnh bên những chiếc áo bạc màu của phu xe, của công nhân.

Chúng tôi ăn cơm nhà nghèo với người lao động nhưng không mặc cảm đã giành phần ăn từ thiện của họ là vì đây là những quán cơm xã hội. Một quán cơm bán giá thấp hơn những quán ăn bình thường chứ không phải quán ăn cho không có giới hạn số khẩu phần và cho một thành phần nghèo nhất định nào đó.

Sở dĩ quán cơm xã hội tồn tại được để giúp đỡ cuộc sống người nghèo vì đây là quán cơm do Nha Xã hội (thuộc Bộ Xã hội cũ) thành lập năm 1967 và quản lý. Người bình dân ai cũng bình đẳng ăn cơm xã hội 5 đồng khi cùng một khẩu phần thức ăn y như nhau và thoải mái ăn cơm thật no. Nhờ quán cơm xã hội ngày trước mà một số bác sĩ, luật sư, nhà văn, nhà báo tương lai được nuôi ăn và thành danh trong xã hội.

Do một tờ báo khởi đầu

Thoạt đầu những tưởng đây là sáng kiến “vĩ đại” nuôi bụng cho bọn học sinh, sinh viên, lao động nghèo là của Nha Xã hội. Kỳ thực quán cơm từ thiện trước 1975 chẳng phải là phát kiến của chính quyền cũ mà chỉ là sự tiếp nối và phát triển theo quy luật triết học của “Bữa ăn bình dân” do báo Phụ nữ Tân Văn kêu gọi thành lập vào năm 1933.

Theo Bằng Giang trong Sài Côn Cố Sự báo Phụ nữ Tân Văn số 198 ngày 4.5.1933 kêu gọi đồng bào tham gia việc cứu trợ như lập quán cơm thí (soup populaire). Từ số sau đó, Phụ nữ Tân Văn tổ chức “bữa cơm của bình dân” tại 54 đường D’ormay nay là đường Mạc Thị Bưởi, Q.1; quán cơm An Nam ở gần ga Taberd (ga xe điện ở đường Paul Blanchy, nay là Hai Bà Trưng, Q.1 và sau cùng là quán cơm ở đường Amiral Roze (nay là đường Trương Định, Q.1).

Tuy nhiên thời này, muốn ăn được bữa cơm bình dân của báo Phụ nữ Tân Văn thì người bình dân hơi bị nhiêu khê một chút, khi báo Phụ nữ Tân Văn số 200 (18.5.1933) thông báo: “Ai là người thiếu hụt muốn dùng một bữa ăn bất luận hạng đàn ông đàn bà con nít cứ lại báo quán Phụ nữ Tân Văn ở số 48 Vannia (chợ cũ) Sài Gòn hỏi lấy một tấm thiệp rồi đến ngay các quán cơm kể trên đây dùng bữa sẽ có người tiếp dọn tử tế”.

Có lẽ thấy báo Phụ nữ Tân Văn “chơi trội” vuốt mặt không nể mũi Toà đốc lý thành phố Sài Gòn nên đầu tháng 9.1933 “Ban Ủy viên cứu tế thất nghiệp có mở những nhà nấu cơm và dọn cho Tây, Nam dùng” thay thế “Bữa cơm bình dân” của Phụ nữ Tân Văn (Phụ nữ Tân Văn số 216).

Nhưng “hành trình” muốn được ăn cơm nhà nước lo còn nhiêu khê hơn đi nhận “thiệp” của báo. Người nghèo muốn được ăn cơm thì phải làm đơn xin cứu xét được ăn cơm từ thiện. Báo Phụ nữ Tân Văn có bản tin: “1 và 4 tháng 9.1933 Ban Uỷ viên cứu tế thất nghiệp ở Sài Gòn có mở những nhà nấu cơm và dọn cơm cho người Tây, Nam dùng. Tây thì đến số 19 – 21 đường Albert 1er Dakao ăn cơm Tây. An Nam thì đến 39 – 41 đường D’Ayot Sài Gòn. Ngày 31.8 đã có 378 đơn xin ăn cơm. Đã xét cho hơn 200 người”. Đọc thông báo này ta thấy thời kỳ này đã có mấy ông tây bà đầm tóc xanh mũi lõ ở Sài Gòn cũng thuộc hạng người cơ nhỡ. Tuy vậy, người ăn cơm từ thiện là người Tây thì không ăn chung với người Việt ta. Có lẽ vì món ăn Tây khác món ăn VN hay là một sự kỳ thị, dù Tây nghèo nhưng vẫn hơn người “Việt mít”?

Nhờ tư liệu xưa mới biết được một điều rất mới: quán cơm từ thiện đầu tiên xuất hiện từ “Bữa cơm bình dân” của một tờ báo nổi danh tại Sài Gòn ngày xưa. Té ra từ ngày xưa làm báo đâu chỉ là chuyện đưa tin, viết bài!

LÊ VĂN NGHĨA