Cơ hội mở rộng thị trường toàn cầu

Tình trạng hàng nghìn xe tải chở nông sản nối đuôi nhau xếp dài hàng chục kilômet chờ xuất hàng tại cửa khẩu Tân Thanh (Lạng Sơn) xảy ra thường xuyên trong quan hệ làm ăn với Trung Quốc – Ảnh: Quang Thế 

– Với dân số gần 1,4 tỉ người và quy mô kinh tế lớn, Trung Quốc đem lại cơ hội thương mại cho tất cả quốc gia trên thế giới với nhu cầu thị trường không chỉ lớn mà còn đa dạng về phân khúc. Tuy nhiên, Việt Nam không nên chỉ nhìn nhận đây như một thị trường dễ tính (về các hàng rào kỹ thuật) và rẻ tiền (xuất khẩu có giá trị gia tăng thấp sang Trung Quốc). Sẽ là vấn đề đối với Việt Nam nếu trong quá trình gắn kết với kinh tế Trung Quốc chúng ta không tận dụng được đầy đủ lợi ích của mình, đồng thời không hoặc chưa có các phương án thay thế trong trường hợp xảy ra rủi ro.

* Nhập siêu từ Trung Quốc cho thấy Việt Nam không làm được những điều các nước láng giềng như Thái Lan, Malaysia đã làm được? Và chúng ta sẽ dễ bị tác động hơn?

– Việc chưa tận dụng được nhiều ích lợi từ hoạt động thương mại với Trung Quốc thể hiện trước hết ở việc chúng ta xuất khẩu sang Trung Quốc các hàng thô sơ chế, có giá trị gia tăng thấp và nhập khẩu các hàng thành phẩm có giá trị gia tăng cao. Điều này liên quan đến trình độ công nghệ và sự phát triển của công nghiệp phụ trợ tại Việt Nam còn rất yếu. Việt Nam chưa nhận được những ích lợi từ thương mại với Trung Quốc giống như những gì Malaysia, Thái Lan, Philippines hay Singapore nhận được.

Những bất lợi đối với sản xuất của Việt Nam khi phụ thuộc vào nguồn cung từ Trung Quốc không chỉ tập trung vào lĩnh vực công nghiệp mà còn tồn tại cả trong lĩnh vực nông nghiệp. Hiện nay 100% cung ứng thức ăn chăn nuôi rơi vào tay các doanh nghiệp Thái Lan, Đài Loan, Pháp, Trung Quốc; 60-70% thức ăn cho cá tra và 90% thuốc thú y, thủy sản cũng rơi vào tay doanh nghiệp FDI. Do đó, tác động từ cú sốc nguồn cung đối với nông nghiệp có thể còn trầm trọng hơn đối với công nghiệp.

Nhiều ngành công nghiệp của Việt Nam phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu Trung Quốc đều do Việt Nam chưa phát triển được các ngành công nghiệp phụ trợ, đặc biệt trong những ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may (55-60% nguyên phụ liệu nhập khẩu từ Trung Quốc) hay da giày. Ngoài công nghiệp phụ trợ trong nước kém phát triển, còn có nguyên nhân tỉ giá thực đồng VND quá cao khiến doanh nghiệp FDI không có lợi trong việc đầu tư sản xuất linh phụ kiện tại Việt Nam.

* Một số ngành như da giày, dệt may… Việt Nam nói đã tăng tự chủ, nhưng thống kê vẫn cho thấy nhập khẩu các mặt hàng này từ Trung Quốc tăng trong vài năm trở lại đây? Giảm sự phụ thuộc là bài toán khó nếu Nhà nước không vào cuộc?

– Trong thời đại toàn cầu hóa, tất cả nền kinh tế đều phụ thuộc vào nhau ở các mức độ nhất định. Chỉ tính riêng thương mại, Hàn Quốc và Đài Loan có tỉ trọng thương mại hai chiều với Trung Quốc trong tổng kim ngạch xuất nhập khẩu lớn hơn so với Việt Nam (Hàn Quốc là 24%, Đài Loan khoảng 40%). Điều Nhà nước cần thật sự quan tâm là làm sao để Việt Nam tận dụng tốt hơn nữa các lợi ích từ quan hệ kinh tế với Trung Quốc (gồm cả thương mại, đầu tư).

Việc tìm kiếm nguồn hàng thay thế nhập khẩu từ Trung Quốc trong thời gian ngắn, với chi phí thấp như hiện nay là bất khả thi. Vì vậy, việc các cơ quan chức năng cần làm để đem lại lợi ích cho người tiêu dùng và doanh nghiệp trong nước là các hàng rào kỹ thuật và công tác quản lý cần được nâng cao hơn. Ví dụ, thương mại tiểu ngạch đang chiếm một tỉ trọng đáng kể trong thương mại với Trung Quốc, không chỉ tác động đến nguồn thuế thu, gây khó khăn cho việc quản lý chất lượng hàng nhập khẩu, mà còn tác động tiêu cực đến các nhà xuất khẩu của Việt Nam. Trong khi đó, xuất khẩu chính ngạch, hàng hóa Việt Nam mới chỉ thâm nhập các tỉnh ven biên giới như Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông mà chưa thể thâm nhập sâu vào nội địa Trung Quốc. Điều này cũng trực tiếp làm suy giảm lợi ích từ hoạt động thương mại của Việt Nam. Đây là những điều cần có kế hoạch, chính sách để cải thiện.

* Vậy theo ông, có những giải pháp nào để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc và bản thân các doanh nghiệp có thể áp dụng được ngay?

– Để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc về kinh tế, không có cách nào khác là Việt Nam phải tận dụng Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) như một cơ hội và một áp lực nhằm cải thiện chất lượng thể chế. Chỉ có việc sở hữu một thể chế ưu việt hơn với Trung Quốc thì Việt Nam mới thật sự mạnh, có thể tìm được sự độc lập nhất định của mình trong các hoạt động và chính sách kinh tế đối với Trung Quốc.

Giải pháp quan trọng nữa là nhờ sát với thị trường khổng lồ Trung Quốc, Việt Nam có cơ hội lớn về mặt thương mại nếu hàng xuất khẩu của Việt Nam có tính bổ sung đối với thị trường Trung Quốc. Quy mô xuất nhập khẩu sang Trung Quốc hiện nay chiếm 1/5 quy mô thương mại hai chiều của Việt Nam, do đó rõ ràng Việt Nam có những lợi ích nhất định nếu gắn kết hợp lý và tận dụng được sự phát triển kinh tế của quốc gia này.

C.V.KÌNH