70 năm thảm hoạ hạt nhân

Vào đầu tháng 8 của 70 năm về trước, thế giới thảng thốt chứng kiến màn ra mắt kinh hoàng của một loại vũ khí huỷ diệt hàng loạt mới - bom nguyên tử.

Thành phố Hiroshima hoang tàn sau vụ nổ bom nguyên tử ngày 6.8.1945 – Ảnh: AFP

Vào ngày 9.5.1945, đại tá Paul Tibbets thuộc Không lực Mỹ đến nhà máy Glenn.L Martin tại thành phố Bellevue, bang Nebraska để chọn lấy một chiếc oanh tạc cơ B-29 nhằm phục vụ cho một sứ mệnh được xem là bí mật hàng đầu. Chưa đầy một tháng sau, chiếc B-29 đã tiến hành nhiều đợt diễn tập từ một căn cứ không quân ở bang Utah thuộc miền tây nước Mỹ, mô phỏng các cuộc tấn công nhằm vào một thành phố chưa xác định của Nhật Bản và chỉ chở theo một quả bom – loại vũ khí chưa được thử nghiệm và không ai dám chắc rằng nó sẽ hoạt động hiệu quả.

Dự án Manhattan

Tổng thống Mỹ Harry Truman đã được thông báo chính thức về quả bom trong phiên họp đầu tiên trên cương vị tổng thống vào ngày 25.4, tức 12 ngày sau khi nhậm chức. Trong thực tế, ông Truman biết rằng nhiều khoản tiền lớn đã được rót cho chương trình sản xuất vũ khí bí mật gọi là Dự án Manhattan hai năm trước đó, khi còn là thượng nghị sĩ, theo trang The Daily Beast (Mỹ).

Tại cuộc họp ở Nhà Trắng ngày 25.4, Bộ trưởng Quốc phòng Henry Stimson và người đứng đầu Dự án Manhattan là tướng Leslie R.Groves đã tiết lộ quy mô thực sự của chương trình và chi phí của dự án lên tới 2 tỉ USD. Groves giải thích thêm rằng quả bom nguyên tử đầu tiên mang tên Little Boy đang được lắp ráp và còn tới vài tháng nữa mới tiến hành cuộc thử nghiệm đầu tiên.

Trong thời gian đó, chiếc B-29 của Tibbets, với khoang chứa bom được sửa chữa để có thể chứa Little Boy, đã đến đảo Guam ở tây Thái Bình Dương vào ngày 27.6.

Little Boy dài khoảng 3 m, nặng 5 tấn với sức công phá tương đương 20.000 tấn thuốc nổ TNT, theo tờ Daily Mail. Ngày 6.7, chiếc B-29 chở Tibbets và đội bay 10 người đến một căn cứ trên đảo Tinian ở Thái Bình Dương. Đây là nơi chiếc B-29 sẽ cất cánh bay đến Nhật Bản. Vài ngày sau, tức ngày 16.7, Little Boy được mang xuống tuần dương hạm USS Indianapolis và đến ngày 26.7 thì đến đảo Tinian.

Trong nỗ lực phân định quyền kiểm soát châu Âu sau cuộc chiến cũng như thảo luận về những điều khoản đầu hàng có thể chấp nhận được của Nhật Bản; Mỹ, Anh và Liên Xô đã tổ chức hội nghị thượng đỉnh tại Đức. Ngày 7.7 tại thành phố Newport thuộc bang Virginia, Tổng thống Truman đã lên tuần dương hạm USS Augusta để tham dự hội nghị với Thủ tướng Anh Winston Churchill và lãnh đạo Liên Xô Joseph Stalin tại Potsdam, ngoại ô Berlin (Đức). Lúc này, Truman và phái đoàn của ông có một mối bận tâm lớn và bí mật: liệu quả bom nguyên tử có hoạt động hay không?

Tại bãi thử ở New Mexico vào lúc 5 giờ 29 sáng 16.7, cuộc thử nghiệm đã diễn ra thành công. Đến 7 giờ 30 sáng cùng ngày, một tin nhắn được mã hoá đã được gửi từ địa điểm thử nghiệm đến Lầu Năm Góc và sau đó là đến Bộ trưởng Stimson tại Potsdam: “Đã thử nghiệm vào sáng nay. Chưa có đánh giá hoàn chỉnh, nhưng kết quả dường như đạt yêu cầu và còn vượt quá mong đợi…”.

Phải mất 5 ngày sau, một báo cáo chi tiết mới đến được Potsdam. Vào lúc 15 giờ ngày 21.7, Tổng thống Truman lần đầu tiên xem một bản đánh giá quân sự về vụ thử nghiệm. Và mọi người ở bên cạnh ông có thể thấy sự tự tin mới thể hiện trên khuôn mặt lãnh đạo Mỹ, như bày tỏ rằng lợi thế đàm phán của Washington vừa được tăng cường với một sức mạnh vô song trong lịch sử. Ngày 24.7, Bộ trưởng Stimson thông báo với Tổng thống Truman rằng Little Boy sẽ sẵn sàng được thả từ sau ngày 3.8.

Cuộc trò chuyện lịch sử

Tối hôm đó, Tổng thống Truman gặp lại Thủ tướng Anh Churchill và lãnh đạo Liên Xô Stalin và ông quyết định thông báo cho phía Liên Xô biết về vũ khí mới.

Tại cuộc họp, các lãnh đạo cố dàn xếp những khu vực tại châu Âu sẽ do Liên Xô kiểm soát và đều thống nhất rằng chỉ chấp nhận việc Nhật Bản đầu hàng vô điều kiện. Vào cuối buổi họp, lúc 19 giờ 30, Truman đứng dậy và rảo bước về chỗ ngồi của Stalin. “Tôi làm như tình cờ đề cập với Stalin rằng chúng tôi đã có một loại vũ khí mới với sức công phá khác thường. Lãnh đạo Nga không tỏ ra quan tâm đặc biệt. Ông chỉ nói là rất vui khi nghe điều này và hy vọng chúng tôi sẽ tận dụng tốt thứ vũ khí đó để chống lại Nhật Bản”, Tổng thống Truman kể lại trong hồi ký của mình.

Thủ tướng Anh Churchill nhớ lại: “Tôi ngồi cách đó không xa, có lẽ khoảng một mét rưỡi và quan sát kỹ cuộc nói chuyện quan trọng này. Tôi biết tổng thống Mỹ sẽ làm gì. Điều quan trọng là đánh giá phản ứng của ông Stalin. Tôi chắc chắn rằng Stalin không nắm rõ tầm quan trọng của sự việc ông ấy vừa nghe… Khuôn mặt ông ấy vẫn vui vẻ và cuộc nói chuyện giữa hai lãnh đạo quyền lực kết thúc. Khi chúng tôi đứng chờ xe, tôi liền hỏi Truman: Mọi việc thế nào, và nhận được câu trả lời rằng: Ông ấy chẳng thèm hỏi một câu”.

Thế nhưng theo các tướng Liên Xô có mặt tại đó thì Stalin hiểu rất rõ vấn đề và đã ra lệnh tăng tốc chương trình hạt nhân bí mật của nước này. Sở dĩ Liên Xô nắm rõ về Dự án Manhattan là nhờ một nhà vật lý tên Klaus Fuchs làm việc tại Los Alamos, bang New Mexico – nơi triển khai Dự án Manhattan – cung cấp thông tin, theo trang The Daily Beast.

Thảm họa tàn khốc

Vào ngày 5.8 trên đảo Tinian, đại tá Tibbets đặt tên chiếc B-29 theo tên mẹ ông là Enola Gay. Sáng hôm sau 6.8, chiếc Enola Gay cất cánh mang theo quả bom nguyên tử đầu tiên của Mỹ đến Nhật Bản. Sau khi Little Boy được thả xuống Hiroshima, trung tâm thành phố bỗng chốc tan hoang. Vụ nổ bom đã cướp đi sinh mạng của 80.000 người ngay tại chỗ và phá hủy 70% số toà nhà của thành phố. Các ca chấn thương nặng và tác động của chất phóng xạ đã khiến số người thiệt mạng tăng lên tới khoảng 166.000 vài tháng sau đó.

Ba ngày sau, tức ngày 9.8, một chiếc B-29 khác của Mỹ gọi là Bockscar đã ném quả bom nguyên tử Fat Man xuống thành phố Nagasaki. Khoảng 75.000 người thiệt mạng và hơn 70.000 người khác trọng thương. Trước sức huỷ diệt kinh hoàng của vũ khí hạt nhân, Nhật hoàng Hirohito đã thông báo quyết định đầu hàng vô điều kiện vào ngày 12.8.1945.

“Nếu Hirohito không đầu hàng, Mỹ có kế hoạch thả bom nguyên tử xuống các thành phố Kyoto, Yokohama và Kokura. Nếu các vụ đánh bom này không khiến Nhật lùi bước, sẽ có thêm hai vụ tấn công bằng bom nguyên tử khác nhằm vào Niigata và hoàng cung của Hirohito tại trung tâm Tokyo”, theo Hãng Sputnik dẫn lời kể của nhà báo điều tra Mỹ Wayene Madsen.

Ngay sau khi tin tức về vụ ném bom Hiroshima lan truyền, Dự án Manhattan đã bị dư luận chỉ trích kịch liệt do sức hủy diệt lớn. Nhiều lời lên án cũng đã nhằm vào đội bay Enola Gay. Trong cuộc gặp Tổng thống Truman tại Nhà Trắng vào năm 1948, lãnh đạo Mỹ đã nói với đại tá Tibbets rằng: “Tôi là người đã ra lệnh ông làm việc đó. Nếu người nào chỉ trích ông thì hãy cho tôi biết”. Trước khi qua đời, Tibbets đã yêu cầu hoả táng để mộ của ông không trở thành mục tiêu đối với những người biểu tình chống vũ khí hạt nhân.

Danh Toại