Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công thương) đã cảnh báo về việc quảng cáo, kêu gọi đầu tư tài chính thông qua các sàn đầu tư tài chính, đặc biệt là hình thức đầu tư thị trường ngoại hối (forex) và đầu tư quyền chọn nhị phân (binary options hay BO). Rất nhiều sàn có dấu hiệu lôi kéo người tham gia bằng hình thức trả thưởng, hoa hồng cho việc mời thêm thành viên tham gia đầu tư theo nhiều cấp nhiều nhánh, có dấu hiệu của việc kinh doanh theo phương thức trái phép, ví dụ: Forex Liber, AFGold, Bitomo…

Thực tế, các quy định pháp luật xử lý vấn đề này đã có từ lâu. Cụ thể theo Nghị định 40/2018/NĐ-CP ngày 12.3.2018 của Chính phủ về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp, mọi hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp với đối tượng không phải là hàng hóa đều bị cấm (trừ trường hợp pháp luật có quy định khác), theo đó các sàn đầu tư tài chính trên đều không được cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động bán hàng đa cấp. Do đó, các tổ chức cá nhân tham gia, vận động người tham gia đầu tư thông qua các sàn đầu tư tài chính này đều có thể bị xử lý hình sự (xử phạt tới 5 tỉ đồng hoặc 5 năm tù giam theo điều 217a bộ luật Hình sự về tội vi phạm quy định về kinh doanh theo phương thức đa cấp).

Thế nhưng, các sàn forex trái phép vẫn ngang nhiên hoạt động, lôi kéo dụ dỗ nhà đầu tư tham gia. Đặc biệt là thời gian gần đây đồng tiền kỹ thuật số Bitcoin làm mưa làm gió khi giá chạm mức 57.000 USD đã lôi kéo một lượng lớn người đổ vốn vào lướt sóng. Nhiều đối tượng lại mượn cớ Bitcoin tăng nóng để mời chào người khác tham gia vào mua các loại tiền điện tử khác mà nổi lên trên thị trường gần đây là Pi Network với giá mềm hơn. Cách thức đào đồng tiền này vô cùng đơn giản, chỉ cần dùng điện thoại và không cần kết nối internet cũng đào được tiền. Tốc độ đào Pi Network của một người càng nhanh khi người đó mời càng nhiều người tham gia. Thậm chí, người tham gia không phải bỏ ra đồng tiền nào nhưng sẽ nhận được thưởng khi mời người khác tham gia vào hệ thống. Cem Dilmegani – nhà sáng lập Al Multiple, từng làm việc cho những công ty như McKinsey, Altman Solon với tư cách cố vấn công nghệ, nhận xét ứng dụng Pi Network hoạt động chẳng khác nào “một hệ thống tiếp thị đa cấp (Multi Level Marketing – MLM), hứa hẹn phần thưởng tương lai khi thành viên bỏ thời gian và công sức để thu hút người dùng mới.

Hay sàn tiền ảo Bitono, để phát triển cộng đồng đã đưa ra các chính sách hậu hĩnh cho người chơi có động lực mời gọi người khác cùng tham gia. Chẳng hạn, hoa hồng cho các đại lý từ F1 đến F7 tương ứng từ 50 USD đến hơn 0,78 USD; hoa hồng giao dịch từ 0,015625% đến 1% tùy theo F1 đến F7. Khi một người phát triển hệ thống càng lớn đồng nghĩa số tiền nhận được sẽ càng nhiều.

Ông Trương Thanh Đức, Công ty luật TNHH ANVI, nhận xét thực tế hiện nay, cơ quan công an đã xử lý một số vụ lập sàn giao dịch tài chính đa cấp và tiền ảo biến tướng. Chẳng hạn, Công an Thanh Hóa đã khởi tố vụ án, khởi tố bị can “sử dụng mạng máy tính, viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản” một nhóm do Vũ Đức Đạt (Hà Nội) và Trần Văn Thành (Hà Nội) cùng đồng bọn lập sàn giao dịch ngoại hối website: Tradenew.io và chi trả hoa hồng cho các nhà đầu tư tham gia mời chào các người khác cùng vào sàn. Cơ quan công an còn phát hiện tổng số tài khoản đăng ký trên sàn Tradenew.io là 3.626 với tổng số lượng tiền ảo USDT tương đương 1.089 tỉ đồng.

Luật sư Nguyễn Văn Hậu, Phó chủ nhiệm Đoàn luật sư TP.HCM, nhận định các hoạt động biến tướng đa cấp đã gây ảnh hưởng cho xã hội, nhiều người dùng sập bẫy. Bản chất đây là hoạt động lừa đảo và lợi dụng mô hình kinh doanh đa cấp. Nếu phát hiện, hoạt động này cũng có thể được khởi tố xử lý hình sự theo điều 290 của bộ luật Hình sự quy định tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông, phương tiện điện tử thực hiện hành vi chiếm đoạt tài sản. Đó là hoạt động lừa đảo trong thương mại điện tử, kinh doanh tiền tệ, thanh toán điện tử, huy động vốn, kinh doanh đa cấp hoặc giao dịch chứng khoán qua mạng…

Theo TS Trần Hùng Sơn, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển công nghệ ngân hàng (Trường đại học Kinh tế – Luật), hiện nay liên quan đến việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực tài chính, tiền tệ đã có nhiều quy định tại các luật chuyên ngành. Nhưng do quy định nằm rải rác, phân mảnh nên lại không có một đầu mối thống nhất nên việc giám sát, xử lý không tốt, không đạt hiệu quả hay theo kịp thực tế của thị trường.

Chẳng hạn việc quản lý hoạt động bán hàng đa cấp thuộc ngành công thương và do quản lý thị trường thực hiện nhưng nói về đầu tư ngoại hối, tiền kỹ thuật số, đầu tư vàng… cũng thuộc Ngân hàng Nhà nước quản lý. Vì vậy quản lý thị trường có thể không đủ trình độ chuyên môn để giám sát, phát hiện kịp thời các dấu hiệu lừa đảo hay chỉ tập trung vào việc kiểm soát các hàng hóa thông thường và thực hiện theo hình thức bán hàng đa cấp. Vì vậy nhà nước có thể cần nghiên cứu đưa ra một quy định chung liên quan đến việc bảo vệ người tiêu dùng trong lĩnh vực tài chính tiền tệ, trong đó giao cụ thể cho một cơ quan đầu mối giám sát và xử lý…