Tiến sĩ Wirenfeldt Nielsen, người đang giám sát bộ sưu tập não ở Đại học Southern Denmark – Ảnh: CNN

Từ bí mật gia đình

Khi còn nhỏ, cô Lise Søgaard cũng nghe lời đồn về một bí mật liên quan đến một thành viên gia đình – người chỉ tồn tại trong bức ảnh trên tường nhà.

Đó là Kirsten, em gái của bà Inger, ngoại của cô.

Khi trưởng thành, năm 2020, vào một ngày cô Søgaard đến thăm bà ngoại ngoài 90 tuổi và đang sống tại một nhà dưỡng lão ở Haderslev, Đan Mạch. Sau ngần ấy thời gian, cuối cùng cô cũng hỏi về Kirsten. Như thể chờ đợi câu hỏi đã lâu, bà Inger tuôn ra một câu chuyện.

Cô bé Kirsten Abildtrup sinh ngày 24-5-1927, con út trong gia đình có năm anh em. Khi còn nhỏ, bà Inger nhớ Kirsten là người trầm lặng và thông minh, hai chị em chơi thân với nhau.

Khi Kirsten 14 tuổi, mọi thứ bắt đầu thay đổi. Kirsten đã trải qua những cơn điên bộc phát.

Lễ Giáng sinh, bà Inger cùng một số thành viên trong gia đình đi chơi. Ở lại nhà, Kirsten bệnh nặng và sau nhiều đợt chữa trị, cô bé đã chết tại bệnh viện với chẩn đoán bị tâm thần phân liệt.

Cô bé Kirsten và gia đình – Ảnh: CNN

Bộ sưu tập não

Kirsten lần đầu tiên nhập viện vào cuối Thế chiến ll, khi Đan Mạch và phần còn lại của châu Âu đã ở sát ngưỡng cửa hòa bình.

Giống như nhiều quốc gia trong chiến tranh, Đan Mạch cũng phải vật lộn với căn bệnh tâm thần. Các cơ sở tâm thần được xây dựng trên khắp nước này để chăm sóc bệnh nhân.

Nhưng lúc đó hiểu biết về mặt khoa học liên quan đến những gì đang xảy ra trong não rất hạn chế. Hai bác sĩ đang làm việc tại nước này nảy ra ý tưởng giữ lại những bộ não để nghiên cứu.

Khi có bệnh nhân tử vong trong bệnh viện tâm thần, họ đã giữ lại bộ não thay vì để nó bị tiêu hủy cùng thi thể người chết.

Ông Thomas Erslev, nhà sử học khoa học y tế và tư vấn nghiên cứu tại Đại học Aarhus, ước tính một nửa số bệnh nhân tâm thần ở Đan Mạch qua đời từ năm 1945 đến năm 1982, và bộ não của họ đã được giữ lại mà không có sự đồng ý của gia đình.

Viện Bệnh lý não kết nối với Bệnh viện Tâm thần Risskov ở thành phố Aarhus, Đan Mạch thực hiện việc lưu giữ những bộ não.

Bác sĩ Larus Einarson – nhà đồng sáng lập bộ sưu tập tại Viện Bệnh lý não – Ảnh: ĐẠI HỌC AARHUS

Các bác sĩ Erik Stromgren và Larus Einarson là “kiến trúc sư” bộ sưu tập này. Sau đó năm năm, nhà nghiên cứu bệnh học Knud Aage Lorentzen tiếp quản viện và dành ba thập kỷ tiếp theo để xây dựng bộ sưu tập.

Cuối cùng, bộ sưu tập có tới 9.479 bộ não người. Đây là bộ sưu tập não lớn nhất thế giới.

Gần 10.000 bộ não về “nhà” mới

Vào năm 2018, bác sĩ bệnh học Martin Wirenfeldt Nielsen đã nhận được một cuộc gọi: 10.000 bộ não không thể ở lại thành phố Aarhus được nữa, do thiếu kinh phí.

Đại học Southern Denmark ở thành phố Odense đã đề nghị tiếp nhận 10.000 bộ não tâm thần này.

Ông Wirenfeldt Nielsen nhớ lại: “Làm thế nào để di chuyển gần 10.000 bộ não?”.

Những chiếc xô nhựa màu vàng xanh chứa từng bộ não bảo quản bằng formaldehyde, được chuyển sang những chiếc xô màu trắng mới chắc chắn hơn để vận chuyển. Mỗi chiếc xô được đánh dấu một con số bằng bút dạ đen. Và sau đó các bộ não được đưa đến một căn phòng lớn ở tầng hầm trong khuôn viên Đại học Southern Denmark.

Cuối cùng, gần 10.000 chiếc xô đã được đặt trên các kệ, nơi chúng vẫn còn đến ngày nay.

Có khoảng 5.500 bộ não bị sa sút trí tuệ; 1.400 bộ não tâm thần phân liệt; 400 bộ não rối loạn hai cực; 300 bộ bị trầm cảm và hơn thế nữa.

Tranh cãi về đạo đức

Tuy nhiên, bộ sưu tập não khổng lồ này không phải là không có tranh cãi.

Vào những năm 1990, công chúng Đan Mạch đã “lờ mờ” biết đến bộ sưu tập này và bắt đầu một cuộc tranh luận về đạo đức khoa học lớn đầu tiên ở Đan Mạch.

Các bác sĩ sốc điện để chữa trị cho bệnh nhân ở Bệnh viện tâm thần Augustenborg – Ảnh: AP

Ông Knud Kristensen, giám đốc Hiệp hội quốc gia Đan Mạch về sức khỏe tâm thần (SIND), cho biết: “Đã có các cuộc thảo luận qua lại trong ngành y và có một quan điểm là chúng ta nên tiêu hủy bộ sưu tập này”.

Sau nhiều năm tranh luận gay gắt, SIND đã thay đổi quan điểm của mình: Ủng hộ rất mạnh mẽ việc giữ lại bộ sưu tập đặc biệt này.

Ông Erslev nói: “Thực sự mà nói, đây có thể là một nguồn tài nguyên rất có giá trị, không chỉ cho các nhà khoa học, mà cho cả những người bị bệnh tâm thần. Vì nó có thể giúp nghiên cứu ra các phương pháp trị liệu căn bệnh”.

Bác sĩ bệnh học Wirenfeldt Nielsen trở thành người chăm sóc bộ sưu tập.

Tìm kiếm Kirsten

Vài năm sau, ông Nielsen nhận được một tin nhắn từ cô Søgaard. Cô hỏi, liệu khả năng có một bộ não ở đó thuộc về một cô bé tên là Kirsten không?

Bộ não của cô bé Kirsten được cất trong thùng số 738 tầng hầm Đại học Southern Denmark – Ảnh: CNN

Trong quá trình được phép tìm kiếm những gì đã xảy ra với bà dì Kirsten của mình trong tầng hầm bí ẩn, cô Søgaard –  một nhà báo – bị cuốn hút vào câu chuyện của bộ sưu tập.

Cô Søgaard đã bắt đầu chính thức tường thuật hành trình tìm kiếm của mình cho Kristeligt Dagblad, tờ báo có trụ sở tại thủ đô Copenhagen nơi cô làm việc.

Cuối cùng, qua một loạt bài điều tra, bộ sưu tập gần 10.000 bộ não tâm thần trong tầng hầm trường đại học được cô Søgaard đưa ra trước công luận.