Chính phủ đặt mục tiêu trong giai đoạn 2021 – 2025 sẽ cắt giảm, đơn giản hóa ít nhất 20% tổng số quy định kinh doanh, giảm 20% chi phí tuân thủ thủ tục cho doanh nghiệp. Trao đổi với Tuổi Trẻ, nhiều chuyên gia khuyến nghị Chính phủ nên tăng áp lực cải cách để thúc ép các bộ, ngành đẩy mạnh cắt giảm, đơn giản hóa điều kiện kinh doanh.

Đủ kiểu “làm khó” doanh nghiệp

Khảo sát của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM) thuộc Bộ Kế hoạch và đầu tư tại một số địa phương gần đây cho thấy vẫn có sự trì trệ trong cải cách môi trường đầu tư kinh doanh trong giai đoạn từ 2020 đến nay.

Cộng đồng doanh nghiệp vẫn phải đối mặt với rất nhiều rào cản trong đầu tư kinh doanh. Chẳng hạn, quy định về an toàn phòng cháy chữa cháy khiến doanh nghiệp rất khó thực hiện, thậm chí nếu thực hiện đầy đủ quy định thì doanh nghiệp không thể đáp ứng được. Theo đó, một doanh nghiệp logistics đầu tư một nhà kho 2,8 tỉ đồng để bảo đảm tiêu chuẩn về an toàn phòng cháy chữa cháy phải đầu tư một hệ thống thiết bị phòng cháy chữa cháy có chi phí lên tới 1 tỉ đồng.

Yêu cầu này, theo TS Nguyễn Minh Thảo – trưởng Ban nghiên cứu môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh (thuộc CIEM) – là quá mức cần thiết. Thực tế một số doanh nghiệp đầu tư nhà kho không thể đầu tư hệ thống phòng cháy chữa cháy tốn kém như vậy nhưng phải “tìm cách” để hợp thức hóa các điều kiện về phòng cháy chữa cháy.

Hay trong ngành xuất bản, khi xuất bản một cuốn sách nhà xuất bản phải xin phép Cục Xuất bản để được in sách, nhưng đến khi tái bản cuốn sách đó nhà xuất bản lại phải đi xin phép một lần nữa. Đáng lẽ nhà xuất bản chỉ phải xin phép lần đầu xuất bản thôi và khi tái bản không cần xin phép nữa, điều này làm tăng chi phí, mất thời gian của doanh nghiệp.

Báo cáo dòng chảy pháp luật kinh doanh 2021 được Liên đoàn Thương mại và công nghiệp VN (VCCI) công bố hồi tháng 3-2022 cũng cho thấy tình trạng cắt giảm điều kiện kinh doanh chưa thực chất của các bộ, ngành. VCCI cho biết theo phương án của Bộ Thông tin và truyền thông, doanh nghiệp cung cấp trò chơi điện tử G1 trên mạng không phải thực hiện thủ tục xin cấp giấy phép nữa, có thể tự do kinh doanh trò chơi này, Nhà nước chỉ quản lý nội dung trò chơi.

Đây là đề xuất tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, nhưng theo dự thảo nghị định sửa đổi nghị định 72/2013 về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin trên mạng thì doanh nghiệp cung cấp trò chơi điện tử G1 trên mạng phải có giấy phép phát hành cho từng trò chơi.

Và để có được giấy phép này doanh nghiệp phải đáp ứng các điều kiện về chủ thể pháp lý, tài chính, nhân sự, kỹ thuật và yêu cầu về nội dung các trò chơi không vi phạm quy định. Thực chất với dự thảo sửa đổi này, cơ chế quản lý, điều kiện cung cấp trò chơi điện tử G1 trên mạng không thay đổi.

Không chỉ có những điều kiện kinh doanh vô lý đang tồn tại, mà xu hướng điện tử hóa các quy định kinh doanh tại một số địa phương hiện nay không theo hướng đơn giản hóa quá trình thực thi mà làm tăng thêm thủ tục với doanh nghiệp. Ví dụ việc UBND tỉnh Lạng Sơn áp dụng mô hình cửa khẩu số tại cửa khẩu quốc tế Hữu Nghị có mục tiêu rất tốt hướng tới việc kiểm soát hàng hóa qua cửa khẩu nhưng trong quá trình thực hiện còn nhiều bất hợp lý, tạo thêm rào cản cho doanh nghiệp.

Theo khảo sát của CIEM, doanh nghiệp phải làm song song các thủ tục qua hệ thống hải quan và thủ tục trên hệ thống cửa khẩu số, trong đó có nhiều thủ tục lặp lại 2 lần, gây tốn kém cho doanh nghiệp.

Hoạt động logistics vẫn còn nhiều vướng mắc thủ tục. Trong ảnh: hoạt động xuất nhập khẩu tại cảng Cát Lái, TP Thủ Đức (TP.HCM) – Ảnh: QUANG ĐỊNH

\

Có hiện tượng “nói một đằng làm một nẻo”

Tổng số quy định kinh doanh đã được cắt giảm, đơn giản hóa trong 6 tháng đầu năm 2022 là 641 quy định (gồm 174 thủ tục hành chính; 26 yêu cầu, điều kiện; 15 chế độ báo cáo; 426 sản phẩm, hàng hóa phải kiểm tra chuyên ngành…). Thủ tướng đã phê duyệt phương án cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục của nhiều bộ, ngành. Theo đó, sẽ có 1.006 quy định sẽ được cắt giảm, đơn giản hóa trong thời gian tới.

Bình luận về con số cắt giảm điều kiện kinh doanh của các bộ, ngành trong nửa đầu năm nay, TS Tô Hoài Nam, phó chủ tịch kiêm tổng thư ký Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME), nhận định về mặt thống kê thì việc cắt giảm 641 quy định kinh doanh là một con số rất ấn tượng, đáng ghi nhận, giúp doanh nghiệp có điều kiện môi trường hoạt động thuận lợi hơn, dễ thở hơn.

“Tuy nhiên vẫn còn hiện tượng ‘nói một đằng làm một nẻo’, nói là tạo điều kiện, giảm cái này, cái kia có khi lại nại ra những lý do khác để gây khó khăn cho doanh nghiệp. Thực trạng này không thể trong một thời gian ngắn giải quyết được triệt để những hiện tượng này”, ông Nam cho hay.

Ông Nam phân tích thêm bất cứ một sự chuyển biến nào cũng có một độ trễ, chính độ trễ này khiến nhiều doanh nghiệp không cảm nhận được cải cách. Ở những cơ quan, đơn vị, địa phương làm tốt thì doanh nghiệp cảm nhận được sự thay đổi rõ nét, còn ở những nơi chậm thay đổi thì doanh nghiệp chưa cảm nhận được.

Còn theo ông Nguyễn Quang Đồng – viện trưởng Viện Nghiên cứu chính sách và phát triển truyền thông (IPS), hiện nay khái niệm về các loại điều kiện kinh doanh khá mù mờ nên báo cáo của các bộ, ngành và ghi nhận phản ảnh của doanh nghiệp có thể trái ngược nhau.

Thông thường, một điều kiện kinh doanh có nhiều quy định trong đó, nếu cắt giảm thực chất phải bãi bỏ cả điều kiện kinh doanh với một ngành chứ chỉ cắt giảm vài quy định, thủ tục hồ sơ, giấy tờ thì chưa thể gọi là cắt giảm điều kiện kinh doanh. Điều này dẫn tới độ vênh giữa báo cáo bộ, ngành và cảm nhận của cộng đồng doanh nghiệp.

“Cắt giảm điều kiện kinh doanh chỉ là một phần, hiện chưa có động thái nào liên quan đến cải cách thêm ở bên dưới để xử lý tình trạng bộ, ngành đẻ thêm các điều kiện kinh doanh mới, đồng thời giám sát việc phát sinh điều kiện kinh doanh mới”, ông Đồng nhấn mạnh.

Ngành in ấn vướng nhiều thủ tục cần gỡ bỏ – Ảnh: TỰ TRUNG

Vẫn tồn tại cơ chế đẻ ra điều kiện kinh doanh

Viện trưởng IPS cho rằng cần thay đổi tư duy của cơ quan ban hành điều kiện kinh doanh, vì Chính phủ thúc ép, các bộ, ngành, địa phương có thể cắt giảm nhưng chỉ là “phần ngọn còn phần gốc” chưa thay đổi nền tảng, cơ chế đẻ ra điều kiện kinh doanh bên dưới vẫn còn nguyên, chưa được cải cách.

Hiện có tình trạng mâu thuẫn lợi ích khi cơ quan ban hành điều kiện kinh doanh chính là cơ quan cấp phép, dẫn đến việc các bộ, ngành thích cài cắm điều kiện trong quá trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật. Thực trạng này phổ biến ở hầu hết các ngành như ngành in, kinh doanh phân bón, hóa chất…

“Lợi ích làm cho các cơ quan ban hành, thực thi rất khó công tâm, vì đẻ ra một thủ tục giấy phép thì doanh nghiệp phải làm thủ tục, phải nộp hồ sơ, điều kiện càng mơ hồ thì doanh nghiệp càng dễ bị ách lại, buộc họ phải bôi trơn”, ông Đồng cho hay.

Ông Đồng khuyến nghị cần thay đổi theo hướng bộ, ngành ban hành quy định nhưng cơ quan thực thi thủ tục nên giao cho địa phương hoặc một văn phòng thực thi thủ tục hành chính, như vậy sẽ không còn lợi ích khi ban hành chính sách, các bộ, ngành sẽ thôi thiết kế ra những chính sách phức tạp.

Nguồn: báo cáo của Văn phòng Chính phủ – Đồ họa: TUẤN ANH