Tỉnh Deir Ezzor ở Syria gần biên giới với Iraq được xem là “thủ phủ” của các tay súng ủng hộ Iran, trong đó có cả lực lượng dân quân Iraq.

Việc chính quyền của Tổng thống Mỹ Joe Biden quyết định không kích Syria hôm 25.2 khiến 22 tay súng thiệt mạng được cho là nhằm dằn mặt Iran, trong bối cảnh lực lượng ủng hộ Tehran ngày càng in đậm dấu ấn ở khu vực biên giới Syria-Iraq.

Các nhóm dân quân do Iran hậu thuẫn đã góp phần củng cố lực lượng chiến đấu của Tổng thống Syria Bashar al-Assad kể từ khi cuộc nội chiến nổ ra vào năm 2011. Theo AFP dẫn nguồn tin ở Syria, khoảng 15.000 chiến binh ủy nhiệm từ Iraq, Afghanistan và Pakistan đã được điều động đến Deir Ezzor.

Tehran bác bỏ việc thường xuyên điều động binh sĩ đến Syria, nhưng cho biết Lực lượng Vệ binh cách mạng (IRGC) có các cố vấn quân sự hỗ trợ Damascus.

Một trong các nhóm thân Iran nổi bật nhất là Kataeb Hezbollah, hoạt động dưới trướng mạng lưới dân quân Hashed al-Shaabi của Iraq.

Các tay súng Kataeb Hezbollah thường nằm trong tầm ngắm của Mỹ và Israel, trong đó có vụ không kích của Mỹ hôm 25.2. Một phát ngôn viên của lực lượng này cho biết họ được điều động dọc theo biên giới để bảo vệ tiền tuyến của Iraq.

Một tay súng thuộc lực lượng Hashed Al Shaabi ở biên giới Iraq – Syria ẢNH: AFP

Khu vực biên giới là tuyến đường quan trọng để các nhóm vũ trang thân Iran dùng để chuyển người, vũ khí và thậm chí là hàng tiêu dùng giữa Iraq và Syria.

Các đơn vị của Iraq ở Syria còn có 2 lữ đoàn Imam Ali Brigades và Sayyed al-Shuhada. Cùng với Kataeb Hezbollah, các lực lượng này có mối quan hệ đặc biệt với IRGC.

Đồng minh của Iran là Phong trào Hồi giáo Hezbollah tại Li Băng cũng điều động các chiến binh đến khu vực này, kể từ khi chính thức thông báo hỗ trợ quân sự cho Damascus vào năm 2013.

Tuy nhiên, vào tháng 7.2019, Hezbollah cho biết đã giảm số lượng các tay súng ở Syria do bạo lực lắng xuống tại nhiều nơi trên cả nước, sau khi Tổ chức nhà nước Hồi giáo tự xưng (IS) bị đánh bại.

Cũng theo các nguồn tin, lữ đoàn Fatimid – lực lượng dân quân dòng Shiite ở Afghanistan – và các tay súng Pakistan thuộc lữ đoàn Zainabiyoun cũng hiện diện ở Dei Ezzor. Fatimid là một trong những tổ chức lớn nhất ủng hộ Iran ở Syria. Bên cạnh đó còn có hàng ngàn tay súng Syria được Iran tài trợ và gia nhập các tổ chức dân quân địa phương ở Deir Ezzor.

Các nhóm thân Iran đã thành lập nhiều căn cứ, tiền đồn và kho vũ khí ở miền đông Syria. Những nơi này thường xuyên bị không kích, nhiều khả năng là do Israel tiến hành vì nước này luôn quyết tâm chấm dứt sự hiện diện của Iran ở Syria.

Không chỉ hoạt động về quân sự, các nhóm thân Iran thậm chí còn tham gia vào lĩnh vực giáo dục và y tế trong khu vực. Vào năm 2019, một tổ chức trực thuộc Iran đã khôi phục 16 ngôi trường ở Deir Ezzor bị tàn phá trong chiến tranh, theo ông Nawar Oliver, chuyên gia nghiên cứu về Syria tại tổ chức Atlantic Council (Mỹ).

Các nhóm này thành lập nhiều bệnh viện, cung cấp vitamin và khẩu trang cho người dân địa phương trong đại dịch Covid-19. “Việc Iran kiểm soát không còn giới hạn ở việc hiện diện quân sự và an ninh”, theo ông Oliver.

Ông Omar Abu Layla, người đứng đầu hãng truyền thông DeirEzzor24, cho rằng Iran tham gia các dịch vụ trên nhằm có được sự trung thành của người dân địa phương. Bên cạnh giáo dục và y tế, các nhóm trên còn cung cấp thực phẩm từ Iraq.

Tuy nhiên, thành công quan trọng nhất của họ là đảm bảo an ninh tại khu vực từng bị tàn phá nặng nề bởi các vụ tấn công của các thành phần cực đoan. “Iran và các nhóm đồng minh đã thành công trong việc thiết lập trật tự tại các khu vực do họ kiểm soát”, ông Abu Layla nhận định.