Bệnh nhân nhiễm COVID-19 ở Nam Phi – Ảnh: AP

1. Biến thể mới đầu tiên được nói đến khi nào?

Biến thể này được phát hiện ở Kent (miền nam nước Anh) và Anh đã phát cảnh báo ngay trước Giáng sinh 2020.

Các nhà khoa học Anh đã giải trình tự gen virus đột biến và phát hiện 8 đột biến trong protein sợi (protein S). Họ còn nhận ra mối liên quan giữa biến thể với số ca nhiễm gia tăng ở Kent.

TS Pascal Crépey tại Trường đại học Y tế cộng đồng (EHESP) giải thích “nhiều biến thể ở Pháp đã được nhận diện qua giải trình tự gen nhưng không trở thành biến thể đúng nghĩa” vì không nguy hiểm hơn các biến thể khác.

2. Vì sao biến thể mới phát triển rất xa nơi phát hiện?

Nguyên nhân do người bị nhiễm đã di chuyển. TS Patrick Mavingui, giám đốc phòng xét nghiệm PIMIT ở Saint-Denis, dẫn ví dụ biến thể Nam Phi xuất hiện ở đảo Réunion sau khi một đội bóng Nam Phi đến khu vực này.

Cũng có khi xảy ra các trường hợp đột biến hội tụ, tức là các đột biến xảy ra cùng lúc ở nhiều nơi như đã từng xảy ra trong các đợt dịch virus Zika hoặc sốt xuất huyết.

Xếp hàng chờ tiêm vắc xin COVID-19 trước một cửa hàng được huy động làm điểm tiêm chủng ở Kent (Anh) cuối tháng 1-2021 – Ảnh: REUTERS

3. Phát hiện biến thể mới có dễ không?

Vấn đề này không dễ dàng vì phải giải trình tự gen cho mỗi bệnh nhân.

TS Pascal Crépey giải thích: “Các nhà khoa học Anh đã giải trình tự gen virus nhiều nhất châu Âu nhưng hoạt động này vẫn không có hệ thống mà được thực hiện trên các mẫu. Một phòng xét nghiệm có thể phân tích từ 300 – 500 mẫu mỗi ngày nhưng mất thời gian hơn nếu có hơn 20.000 người bị nhiễm mỗi ngày”.

4. Đã tìm thấy các biến thể khác chưa?

TS Pascal Crépey khẳng định: “Các biến thể xuất hiện mọi lúc và ở mọi quốc gia”. Có lúc người ta đã nói đến biến thể Đan Mạch lây qua chồn và biến thể mới ở bang California.

Song vấn đề chỉ đáng quan tâm khi một biến thể chiếm ưu thế hơn biến thể khác như liên kết với các tế bào dễ dàng hơn, né được hệ miễn dịch hoặc đề kháng cao hơn với vắc xin.

Các biện pháp kiểm soát dịch kém cũng tác động đến sự xuất hiện của biến thể. Ví dụ khi các biến thể mới xuất hiện ở Nam Phi và Brazil, quá trình kiểm soát lây lan không chặt chẽ nên virus đột biến tiếp tục lây nhiễm.

5. Tại sao gọi là biến thể Anh, Nam Phi hay Brazil?

Cách gọi này ám chỉ quốc gia nơi phát hiện biến thể đầu tiên.

Thật ra chúng có tên gọi như biến thể Anh được gọi là 20I/501Y.V1, VOC 202012/01 hay B.1.1.7, biến thể Nam Phi là 20H/501Y.V2 hay B.1.351 và biến thể Brazil là 20J-501Y-V3 hay P.1.

Mọi người gọi là biến thể Anh nhưng người Anh lại gọi là biến thể Kent vì phát hiện nó ở Kent.

Giải trình tự gen SARS-CoV-2 tại Trung tâm Sinh học và bệnh học thuộc Bệnh viện Croix Rousse ở Lyon (Pháp) – Ảnh: LP

6. Vì sao mọi người lại lo lắng về các biến thể mới?

GS Anne-Claude Crémieux ở Bệnh viện Saint-Louis tại Paris cho biết biến thể Anh có khả năng lây lan cao hơn các chủng trước đó từ 30% đến 50%.

Biến thể mới Nam Phi không chỉ dễ lây lan hơn mà còn có thể chống lại khả năng miễn dịch tự nhiên của các bệnh nhân đã nhiễm một lần hoặc khả năng miễn dịch do vắc xin tạo ra.

Đây là lý do vì sao biến thể Nam Phi thúc đẩy số ca tái nhiễm nhiều hơn.

7. Bệnh cúm có biến thể hằng năm không?

Hằng năm cúm theo mùa đều có các biến thể kháng nguyên nhỏ có thể ảnh hưởng đến hiệu quả vắc xin.

Các nhà khoa học biết cách đo lường các biến thể này trong phòng thí nghiệm, do đó hằng năm các nhà sản xuất vắc xin cúm đã dự đoán chủng virus trội nào phát tán mạnh vào mùa đông tới để điều chỉnh vắc xin phù hợp.

Vắc xin chống cúm mới nhất đủ sức chống lại bốn chủng virus cúm khác nhau.

8. Có phải vắc xin sẽ kém hiệu quả hơn đối với biến thể mới?

GS Anne-Claude Crémieux ghi nhận một số loại vắc xin thực sự ít tác dụng hơn. Thông thường hiệu quả của vắc xin của hãng AstraZeneca đạt từ 60% đến 70% nhưng có vẻ giảm hiệu quả   nhiều so với biến thể mới Nam Phi.

Vắc xin của hãng Johnson & Johnson đạt hiệu quả 72% ở Mỹ nhưng chỉ đạt 57% ở Nam Phi.

Vấn đề quan trọng hiện nay là phải tiêm liều thứ hai vắc xin nhanh chóng để tăng mức kháng thể vô hiệu hóa virus.

Vắc xin thử nghiệm Sputnik V của Nga – Ảnh: mynewslinks.com

9. Dịch bao giờ sẽ chấm dứt?

Các chuyên gia đánh giá đại dịch COVID-19 có thể sẽ là mối đe dọa thường xuyên tương tự bệnh cúm theo mùa.

Các hãng dược đã lường trước thực tế sẽ phải điều chỉnh vắc xin phù hợp để ngăn ngừa các chủng virus khác nhau. Hiện thời tính an toàn của các loại vắc xin đều được bảo đảm.

10. Những gì chúng ta chưa biết về các biến thể và virus?

TS François Renaud ở Viện nghiên cứu vì phát triển (IRD) đã liệt kê nhiều bí ẩn như tải lượng virus bao nhiêu sẽ lây nhiễm; sức đề kháng của virus bên ngoài cơ thể người đến mức nào; virus phản ứng với nhiệt độ thay đổi, với độ ẩm khác nhau, với tia cực tím, với ánh sáng mặt trời ra sao.

Cuối cùng ông đã chốt lại hai bí ẩn chủ yếu: tải lượng virus nào khiến bệnh nhân nhiễm COVID-19 và thời gian lây nhiễm chính xác kéo dài bao lâu.