Ngăn dòng chảy ngược rời bỏ trường công

Việc học trường công nửa chừng chuyển sang trường quốc tế, tư thục… chưa phải hiện tượng phổ biến, nhưng nó thể hiện nhu cầu người học cần một nền giáo dục cao hơn.

Giờ học kỹ năng sống cho học sinh khối lớp 1 của một trường tiểu học công lập ở Q.Tân Phú (TP.HCM). Trường công lập cần tăng cường những tiết học như vậy để giảm bớt áp lực học tập cho học sinh – Ảnh: Mỹ Dung

Làm sao để người dân chọn trường công không chỉ vì ở đó được miễn học phí, chi phí rẻ, độ phủ rộng, gần nhà? Làm sao để trường công phát huy được lợi thế là trường nhà nước và luôn là lựa chọn số 1 của người thụ hưởng giáo dục?

Theo các chuyên gia, nhà quản lý giáo dục, để ngăn chặn dòng chảy ngược từ trường công sang trường tư, hệ thống giáo dục công lập cần phải thay đổi.

Tự nhìn lại mình

Trước tiên, để đổi mới thì hệ thống trường công lập phải tự nhìn lại mình. Hiện tại trường công đang như thế nào?

Theo một thạc sĩ quản lý giáo dục (Viện nghiên cứu sư phạm – ĐH Sư phạm Hà Nội), trường công là sản phẩm của hệ thống giáo dục công lập, được hình thành từ các yếu tố: mục tiêu giáo dục, chương trình giáo dục, phương pháp giáo dục, phương tiện giáo dục, cách đánh giá.

Nếu chỉ nhìn vào câu chữ thì mục tiêu giáo dục của hệ thống giáo dục công lập hiện nay rất tốt (phát triển học sinh toàn diện, ngang tầm quốc tế) nhưng trong hàng chục năm, việc dạy và học không hề “đếm xỉa” gì đến mục tiêu này.

Nguyên nhân là chương trình giáo dục hiện nay chỉ xây dựng dựa trên định hướng phát triển nội dung học vấn (có nghĩa là người học càng có nhiều kiến thức càng tốt). Người học cứ giống như một cái thùng, càng chứa nhiều kiến thức càng được cho là giỏi.

Dựa trên định hướng phát triển này, chương trình giáo dục phổ thông ngày càng nặng, càng nhiều môn vì kiến thức của thế giới ngày càng tăng lên, nên càng thay đổi chương trình chỉ có thêm kiến thức chứ không bớt đi được.

Càng theo định hướng phát triển nội dung học vấn, chương trình càng cồng kềnh. Và thời gian gần đây, thay vì một năm học 36 tuần như trước, các trường công lập mỗi năm phải cộng thêm hai tuần học nữa (38 tuần/năm học).

Mặt khác, chương trình giáo dục hiện tại lại mang tính tập trung hóa, cả nước chỉ có một chương trình giáo dục, một nội dung giáo dục (bộ sách giáo  khoa). Phương pháp giáo dục của hệ thống công lập hiện nay chẳng khác gì của thầy đồ xưa: thầy giảng, trò ghi.

Đó là phương pháp xơ cứng, lạc hậu, áp đặt một chiều. Bản chất của phương pháp này thực tế chỉ xem trò là “con vẹt”, áp đặt một chiều. “Cứ cái gì của thầy, của cô mới quan trọng, chứ của trò thì… không việc gì phải bàn”. Phương pháp này buộc học sinh thụ động, há miệng chờ sung, lâu dần triệt tiêu sáng tạo của người học.

Do điều kiện cơ sở vật chất, các lớp học ở TP.HCM, Hà Nội hiện nay toàn từ 45-50 học sinh/lớp, trong khi bậc tiểu học tối đa là 25-35 học sinh/lớp, nên hình thức tổ chức dạy học trong các trường công không thực hiện được.

Khâu kiểm tra, đánh giá (đầu ra của dạy học) cũng chẳng khá hơn ngày xưa, hiện cũng chỉ đánh giá theo học thuộc lòng. Điều này chẳng phải do giáo viên nghĩ ra mà do nội dung chương trình mang lại.

Trường Tây có gì hay?

Gạt qua lý do nhiều người có điều kiện chọn trường quốc tế, có những gia đình điều kiện kinh tế không thừa thãi vẫn cố gắng cho con vào học ở những trường này, vì sao?

Em Phạm Hồng Phúc, học sinh lớp 11 của một trường quốc tế, kể: cũng là một giờ giáo dục công dân nhưng ở trường em đang học thì khác hẳn cách dạy ở trường công trước đây.

Ví dụ, để dạy học sinh biết thế nào là chăm chỉ, “trường Tây” sẽ không dạy chăm chỉ là gì, vì sao phải chăm chỉ, kể một ví dụ về chăm chỉ… như ở trường công, rồi không kiểm tra đánh giá vào các khái niệm đó.

Ở trường em đang học, trước khi học bài về rèn luyện tính chăm chỉ, giáo viên sẽ đề nghị học sinh thu thập những gì quanh đời sống mà em thấy là gương chăm chỉ. Sau đó, học sinh chia sẻ về những gì mắt thấy tai nghe, về các việc gần đây trên Internet và trình bày theo nhóm của mình. Cô giáo sẽ là người tổng hợp nội dung của các nhóm, bổ sung đầy đủ những thành tố mà học sinh cho rằng đó là người chăm chỉ”.

Thế nên ngay cả một bài học kiểu như vậy, học sinh cũng thấy học như chơi, vui vẻ, sôi nổi, cô giáo thì “dạy nhẹ tênh” mà học sinh lại rèn được rất nhiều kỹ năng.

“Em mạnh dạn lên rất nhiều, vì ở trường công em đâu có phải… lên phát biểu. Ở đây, muốn hay không muốn, một nhóm có bốn bạn thì cứ phải luân phiên nhau lên trình bày, tranh luận, nên giờ em không ngại thể hiện ý kiến của mình trước mặt mọi người nữa” – Hồng Phúc nói.

Hiệu trưởng một trường THCS ở TP.HCM từng dự một số tiết học của học sinh THCS tại Singapore cũng nhận xét cách dạy và học ở trường công của Việt Nam hiện nay không khiến người học phát triển được mà chỉ làm cho học sinh thụ động.

Lấy ví dụ trong một tiết học (một giờ) “Tính cách người Nhật” ở một trường công Singapore, học sinh được “ngồi bệt” ở một phòng rộng, không hề có sách giáo khoa. Nửa thời gian cô cho học sinh tự chuẩn bị, thực hiện thảo luận nhóm, tìm người trình bày. Lớp học có sáu nhóm, có học sinh thì mang ảnh, có học sinh mang clip đến lớp. Sau đó cô cho từng nhóm trình bày.

Ví dụ, theo nhóm 1, tính cách người Nhật là A, B, C; nhóm 2, tính cách người Nhật là A, B, không có C nhưng có D…;  nhóm 3 cho rằng tính cách người Nhật là A, B, C, E… Sau khi sáu nhóm trình bày xong, giáo viên sẽ ghi lên bảng cách trình bày từng nhóm, rồi thống kê.

“Với cách dạy học này, học sinh sẽ phát triển được rất nhiều kỹ năng. Theo lý thuyết tâm lý học, việc tổ chức dạy học như thế được gọi là dạy học kiến tạo, dưới sự hướng dẫn của nhà sư phạm. Quan hệ giáo dục giữa giáo viên và học sinh rất thoải mái, không mang tính áp đặt như ở ta” – thầy hiệu trưởng này cho biết.