Nhà nước phục vụ, khó nhưng phải làm

Định hướng chuyển sang mô hình nhà nước phục vụ và phải hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân của Bộ trưởng Bộ Kế hoạch – đầu tư Bùi Quang Vinh (Tuổi Trẻ ngày 24-2) được nhiều người quan tâm

Sản xuất ở Công ty CP bóng đèn Điện Quang (Bình Dương) – Ảnh: T.T.D.

Tuổi Trẻ giới thiệu ý kiến của TS TRẦN ĐÌNH THIÊN – viện trưởng Viện Kinh tế VN – bàn thêm về vấn đề này.

Theo tôi, sẽ rất khó và có rất nhiều việc phải làm để thực hiện được hai định hướng đó… Bởi cho đến nay, VN vẫn còn tình trạng được nói đến rất nhiều, như “hành là chính”, “coi doanh nghiệp như bò sữa”…

Nó cho thấy mục tiêu nhà nước phục vụ dân, phục vụ doanh nghiệp vẫn còn khá xa…

Nhiều thử thách

Theo tôi, để chuyển sang mô hình nhà nước phục vụ không quá khó, vì nhiều nước đã làm rồi. Những quốc gia chuyển được sang mô hình nhà nước phục vụ thường rất năng động và nhanh chóng trở nên thịnh vượng, người dân ngày càng giàu.

Trong điều kiện VN, để đạt được mục tiêu này có nhiều việc cần làm, có những vấn đề quan trọng không thể không làm. Những việc này đã được nói tới nhiều, nhưng đến nay mới làm được ít, thậm chí chưa được.

Tại thời điểm mang tính bước ngoặt hiện nay, những việc đó cần được Nhà nước đặt ra nghiêm túc để có lộ trình thực hiện tích cực và hiệu quả. Khi đó, Nhà nước sẽ từng bước trở thành “nhà nước phục vụ” đúng nghĩa.

Thứ nhất, Nhà nước phải tuyên bố rõ các quyền chính đáng của người dân và phải là người bảo vệ các quyền đó. Đây là chức năng bao trùm, quan trọng nhất của nhà nước đối với dân, với các công dân của mình, những người đã không còn là “thần dân” trong nhà nước cai trị trước đây.

Thứ hai, cần định nghĩa lại cho rõ chức năng nhà nước trong hệ thống kinh tế thị trường – toàn cầu hóa. Một trong những nguyên nhân dẫn tới tình trạng “hành là chính” hay tham nhũng, là do chức năng của bộ máy nhiều nơi không rõ, làm cho bộ máy “lạm quyền”, “chồng chéo”, dẫn tới chỗ xung đột và vô hiệu hóa lẫn nhau.

Đó cũng là cơ sở cho việc lạm dụng quyền lực của các cán bộ, thậm chí cả công chức.

Chức năng không rõ thì quyền lực cũng không rõ, trách nhiệm cũng không rõ. Hệ quả là đẻ ra vô số “quyền lực – phi chức năng – vô trách nhiệm”, tập trung vào việc “hành dân” chứ không phải là thực thi công vụ, tức là không thực hiện chức năng “tự nhiên”, vốn có, mang tính nghĩa vụ và phải chịu trách nhiệm của mình.

Thêm vào một hệ thống hay cơ chế giám sát quyền lực kém hiệu quả – do không có người dân tham gia – càng khiến nhiều vị trí “hét ra lửa”. Sẽ có nhiều người “kiếm ăn” dễ dàng nhờ vị trí “đắc địa – đặc quyền” đó.

Thứ ba, mục tiêu phục vụ, hỗ trợ phát triển của nhà nước cần tập trung vào tạo kết cấu hạ tầng đầy đủ và thuận lợi nhất để phục vụ nhu cầu phát triển của xã hội. Cả hạ tầng “cứng” (hạ tầng giao thông, hạ tầng công nghiệp và đô thị) lẫn hạ tầng “mềm” (hệ thống thể chế, hạ tầng thông tin).

Nhà nước phải nắm được quy luật, đưa ra chiến lược, đón trước vấn đề để giải quyết, chứ cứ để dân tự lo, chọn cái thuận tiện nhất thì sinh nhiều hệ luỵ.

Thứ tư, để có nhà nước phục vụ, cần tổ chức bộ máy để thực thi được các nguyên tắc của hiến pháp, đảm bảo sự nghiêm minh của pháp luật. Nhà nước phục vụ phải có hệ thống pháp luật minh bạch, thích hợp với dân, chứ không phải vì lợi ích quản lý của một số ngành.

Nếu pháp luật quá chi li, phức tạp, đến mức người dân “không biết đằng nào mà lần” thì theo tôi, dù mục đích tốt đẹp bao nhiêu, đó cũng không phải là luật phục vụ dân theo đúng nghĩa.

Dân không hiểu, Nhà nước không kiểm soát được thì người ta xử với nhau bằng luật rừng, hoặc có thể giúp công chức tư túi, lạm quyền, rồi lộng quyền.

Hỗ trợ doanh nghiệp tư phải đồng bộ

Việc Bộ trưởng Bùi Quang Vinh nêu định hướng phải hỗ trợ doanh nghiệp tư nhân, theo tôi, là một hướng đúng. Không có hệ thống khuyến khích tốt đúng kiểu, khu vực tư nhân sẽ thiên sang đầu cơ, không ham muốn đầu tư vào sản xuất, không đầu tư dài hạn.

Luật doanh nghiệp, Luật đầu tư vừa được thông qua có thể giúp doanh nghiệp ở một số khâu thôi. Để doanh nghiệp có thể “bung ra”, đi liền phải là cạnh tranh, thị trường và bình đẳng.

Phải sửa tiếp Luật ngân sách nhà nước vì đây là nền tảng quyết định Nhà nước thu từ xã hội bao nhiêu, cơ chế phân bổ thế nào… Rồi cần sửa Luật tổ chức Chính phủ, Luật tổ chức chính quyền địa phương, Luật quy hoạch, Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật…

Nếu chúng ta thiết lập được cơ sở pháp lý đúng cho vận hành bộ máy nhà nước thì đây sẽ là cơ hội cho cải cách, giảm biên chế, cải cách thủ tục hành chính. Doanh nghiệp VN không bị làm khổ thì sức bật sẽ mạnh lên rất nhiều…

Để hỗ trợ doanh nghiệp tư, quan trọng nhất là Nhà nước bảo đảm môi trường kinh doanh lành mạnh, công bằng. Nói thế nhưng làm không dễ. Chỉ khái niệm “công bằng” thôi, nghị quyết quy định rất rõ, lãnh đạo cũng rất quyết tâm.

Nhưng giờ rà lại thì thấy doanh nghiệp tư vẫn chưa thể có được sự công bằng cần có. Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) hiện được hưởng nhiều ưu đãi rất lớn do có ưu thế về vốn, công nghệ… Doanh nghiệp nhà nước thì sở hữu nhiều ưu thế trong tiếp cận đất đai, tài nguyên…

Doanh nghiệp tư vẫn tự xoay xở là chính, và để cạnh tranh với những doanh nghiệp FDI được ưu đãi nhiều là điều không đơn giản. Nhiều chính sách của chúng ta tốt, nhưng doanh nghiệp phải thấy họ được tôn trọng, Nhà nước nói là làm thật, làm triệt để thì họ mới bỏ vốn ra kinh doanh.