Chất lượng đầu ra của cử nhân hiện nay là nguyên nhân khiến đầu vào của các cấp học sau quá tệ. Trong khi đó, các thầy cô ở cơ sở đào tạo thấy học viên không thể làm được vì quá kém nhưng cũng xuề xòa cho qua.

Hiện nay, có nhiều người không biết làm gì, đang thất nghiệp thì đi học thạc sĩ thậm chí tiến sĩ chơi. Có nhiều người lại học để cho đủ bằng cấp trang trải cho mục đích riêng. Với đối tượng như vậy thì khó có thể đảm bảo chất lượng được. Còn thầy hướng dẫn mà cùng lúc hướng dẫn tới 44 học viên cao học thì chỉ có vì tiền thôi chứ ai đủ sức hướng dẫn số lượng học viên lớn như vậy. Chưa kể một người hướng dẫn 3 – 4 lĩnh vực khác nhau. Tôi cho rằng, thầy thì tệ nhất là hướng dẫn vì tiền còn trò tệ nhất là học vì đáp ứng những thứ ngoài khoa học.

Chúng ta đang quá dễ dãi với đào tạo thạc sĩ và tiến sĩ. Ngày nay thì ai cũng có thể học được và mục đích học là rất khác nhau: học để xin việc, học để đạt “chuẩn”, học để chuyển công tác hoặc để được đề bạt… Nghĩa là có rất nhiều lý do để đi học. Như thế thì chất lượng khoa học của luận án, luận văn đương nhiên sẽ giảm sút.

Việc đào tạo sau ĐH hiện nay còn tuỳ tiện nên chất lượng kém. Lỗi là do ở các thầy, nhưng cũng tại cơ sở đào tạo. Các cơ sở đào tạo không nhận người ta vào học thì dạy ai? Chỉ tiêu ít thì không sống được. Một trường ĐH mở ra một chuyên ngành đào tạo mà chỉ có vài ba học viên đến học thì không tồn tại được. Nó là vòng luẩn quẩn, là lỗi của cả hệ thống.

Theo GS Trần Đình Sử, Trường ĐH Sư phạm Hà Nội, tiến sĩ là cấp đào tạo người nghiên cứu có trình độ cao mà kết quả đầu ra thể hiện ở chất lượng luận án. Vì thế, luận án tiến sĩ phải là kết quả nghiên cứu khoa học của nghiên cứu sinh, trong đó chứa đựng những đóng góp mới về lý luận và thực tiễn ở lĩnh vực chuyên môn, có giá trị trong việc phát triển, gia tăng tri thức khoa học và giải quyết trọn vẹn vấn đề đặt ra của đề tài. “Đề tài nghiên cứu phải mới với phương pháp mới, cách tiếp cận mới, và cho ra kết quả mới. Những cái mới đó trước hết được thể hiện trong các bài báo được công bố trên các tạp chí có uy tín trong lĩnh vực nghiên cứu. Bài báo chính là thành quả khoa học để được người khác trích dẫn, dựa vào đó để tiếp tục nghiên cứu, càng nhiều người trích dẫn bài báo càng có giá trị. Trên kết quả nghiên cứu, sẽ viết thành luận án. Cho nên linh hồn của luận án chính là các bài báo”, GS Sử nói.

GS Sử cho rằng luận văn thạc sĩ thì yêu cầu thấp hơn, bởi nó phần lớn thể hiện sự hiểu biết về các lý thuyết của học viên, từ đó ứng dụng vào một lĩnh vực cụ thể. Tuy nhiên đào tạo thạc sĩ hiện có 2 loại, thạc sĩ chương trình định hướng nghiên cứu và định hướng ứng dụng. Với thạc sĩ chương trình theo định hướng nghiên cứu thì luận văn phải là một báo cáo khoa học, có đóng góp mới về mặt lý luận, học thuật hoặc có kết quả mới trong nghiên cứu một vấn đề khoa học mang tính thời sự thuộc chuyên ngành đào tạo. Còn luận văn của chương trình theo định hướng ứng dụng là một báo cáo chuyên đề kết quả nghiên cứu giải quyết một vấn đề đặt ra trong thực tiễn hoặc báo cáo kết quả tổ chức, triển khai áp dụng một nghiên cứu lý thuyết, một mô hình mới… trong lĩnh vực chuyên ngành vào thực tế.