Chích ngừa viêm gan B tại một bệnh viện ở TP.HCM – Ảnh: T.T.D.

Gần đây có nhiều ca bệnh ung thư gan mà người bệnh chỉ biết mình bị bệnh khi đã ở giai đoạn cuối, di căn. Việc sàng lọc ung thư gan ít kết quả vì 90% ung thư gan là ung thư biểu mô tế bào gan.

Ông Phạm Xuân Dũng – giám đốc Bệnh viện Ung bướu TP.HCM – cho biết Việt Nam nằm trong vùng dịch tễ viêm gan B và C, có tỉ lệ ung thư gan cao so với mức chung của thế giới.

Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), số ca ung thư gan tại Việt Nam năm 2018 là 23.667 ca, chiếm tỉ lệ 14,4% tổng số ca ung thư ở cả 2 giới.

Không dấu hiệu báo trước

Bốn tháng trước, ông N.T.T. (64 tuổi, ngụ Vũng Tàu) phát hiện ung thư gan khi bệnh đã ở giai đoạn cuối. Chị B.C. – người thân ông T. – cho biết thời điểm ông T. được gia đình đưa đến bệnh viện tại TP.HCM, bác sĩ thông báo khối u đã vỡ, không thể áp dụng phương pháp truyền thuốc hay phẫu thuật như những bệnh nhân khác.

“Vì bác tôi quá đau trong người nên mới đến bệnh viện chứ trước đó sức khỏe bác bình thường, không có dấu hiệu cảnh báo gì hết” – chị C. chia sẻ.

Hiện sức khỏe ông T. rất yếu, bụng trướng, không ăn uống được. Gia đình đang cho ông T. uống thuốc Nam với tâm lý “còn nước còn tát”. Theo chị C., căn bệnh ung thư gan của ông T. là di truyền vì trong gia đình đã có người mất vì căn bệnh này và hiện cũng có một người bị xơ gan.

Trên fanpage “Hỏi đáp bác sĩ ung thư” với 14.000 thành viên, nhiều tài khoản viết dòng trạng thái nhờ sự giúp đỡ khi người thân phát hiện ung thư gan giai đoạn muộn, có tài khoản thông báo sự ra đi của người thân chỉ sau thời gian ngắn điều trị, chống chọi bệnh ung thư gan.

Tài khoản T.D.N. viết: “Bố tôi bị ung thư gan, đến khi phát hiện thì đã giai đoạn muộn, di căn. Bệnh viện cho biết bệnh tình bố rất khó chữa, gia đình chuẩn bị tinh thần. Những ngày gần đây bệnh tình nặng hơn nên bố rất mệt mỏi, sút cân trầm trọng, bụng phình to, căng cứng… Nhóm mình có ai biết bài thuốc Nam nào chữa ung thư gan không”.

Các bác sĩ Bệnh viện quận Thủ Đức (TP.HCM) cho hay gan là “nhà máy” lọc máu chính và quan trọng nhất trong cơ thể con người. Do gan là cơ quan “đứng mũi chịu sào” các chất độc hại, nên ung thư gan là căn bệnh ung thư có tỉ lệ người mắc cao nhất, hàng đầu Việt Nam hiện nay.

Khó phát hiện qua sàng lọc thông thường

TS Phạm Văn Bình – trưởng khoa ngoại bụng 1 Bệnh viện K – cho hay bản chất của ung thư gan và ung thư phổi là ác tính, bệnh tiến triển nhanh, thời gian nhân đôi của tế bào ung thư nhanh (thời gian nhân đôi của tế bào liên quan đến mức độ ác tính của bệnh). Bên cạnh đó, cả gan và phổi đều đảm nhiệm những vị trí quan trọng của cơ thể.

Việc sàng lọc là phát hiện bệnh trong quần thể dân cư chưa có triệu chứng, từ đó phát hiện những người mắc bệnh, thông thường có hiệu quả hơn đối với những bệnh dễ thực hiện và dễ phát hiện.

Nhưng đối với ung thư phổi, nếu chỉ chụp một phim X-quang thông thường, tổ chức ung thư khi còn bé thì không phát hiện được, mà muốn phát hiện phải chụp cắt lớp đa dãy, nhưng với kỹ thuật này thì không thể triển khai rộng được do chi phí không rẻ. Vì thế ít phát hiện được qua sàng lọc thông thường.

Một khía cạnh nữa cũng khiến sàng lọc ung thư phổi và ung thư gan ít kết quả, 90% ung thư gan là ung thư biểu mô tế bào gan. Nguyên nhân chính của thể bệnh này là viêm gan, dẫn đến xơ gan rồi tiến triển thành ung thư gan.

TS Bình cho hay phác đồ chẩn đoán và điều trị ung thư gan của Bộ Y tế ban hành cách đây vài năm hướng dẫn muốn sàng lọc ung thư gan phải dựa trên bộ ba xét nghiệm và chẩn đoán hình ảnh, trong đó có xét nghiệm viêm gan B, và xét nghiệm kháng nguyên sinh ra từ thời kỳ bào thai, sau này khi trưởng thành kháng nguyên này giảm xuống, nhưng ở người ung thư biểu mô tế bào gan thì kháng nguyên này lại tăng cao.

Nhưng không phải lúc nào cũng làm được bộ ba xét nghiệm và chẩn đoán này, thậm chí là rất khó, có nơi phương tiện chính để sàng lọc chỉ là siêu âm, nhưng không thể trông chờ, khát vọng là siêu âm sẽ phát hiện được ung thư gan.

Làm sao phòng ung thư gan và ung thư phổi hiệu quả?

Theo kết quả ghi nhận ung thư từ năm 2012 – 2017 tại TP.HCM, ung thư gan ở nam giới chiếm 16,4% tất cả các vị trí ung thư, là ung thư đứng hàng thứ 2 sau ung thư phổi. Đối với nữ giới, ung thư gan chiếm 6,5% tất cả các vị trí ung thư, là ung thư đứng hàng thứ 6 sau ung thư vú, tuyến giáp, cổ tử cung, đại trực tràng, phổi.

Theo ông Dũng, với chương trình chủng ngừa viêm gan siêu vi B từ năm 2000 tại TP.HCM thì tỉ lệ ung thư gan sẽ giảm sau vài thập niên tới.

TS Bình cho rằng chúng ta không trông chờ vào sàng lọc mà nên chú ý vào phòng chống từ căn nguyên của bệnh. Ví dụ như ung thư phổi thì thuốc lá là căn nguyên hàng đầu, vì thế không nên hút thuốc lá, và nếu đã hút thì nên dừng sớm.

Với ung thư gan, muốn chẩn đoán ung thư gan phải trông chờ vào bộ ba kể trên, trong đó có xét nghiệm xem có viêm gan virus không. Vì thế, muốn loại trừ căn nguyên thì phải tiêm vắcxin ngừa viêm gan virus và sống lành mạnh, như không uống rượu bia…

Với người từ 40 tuổi trở lên, đã uống rượu, đã hút thuốc, việc khám sức khỏe định kỳ rất quan trọng, và nên khám ở những trung tâm tầm soát có uy tín và chất lượng, nếu có những biểu hiện như có ho nhiều, mệt mỏi và có tiền sử hút thuốc, uống rượu (yếu tố nguy cơ) thì mới cần thực hiện các xét nghiệm và chụp chiếu chuyên sâu.

Phải nói thật là số mắc ung thư gan ngày càng gia tăng, do mức sống và các yếu tố nguy cơ, không phải khi nào bệnh nhân cũng có dấu hiệu lâm sàng, mà khi đã có dấu hiệu tức bệnh đã ở giai đoạn muộn, khối u đã to và không phẫu thuật được nữa thì dưới 6 tháng kể từ khi phát hiện bệnh, bệnh nhân có thể tử vong. Vì vậy, phòng chống bằng hạn chế các yếu tố nguy cơ, và sau đó là khám sức khỏe định kỳ để phát hiện bệnh sớm.