Giáo viên tham khảo sách giáo khoa lớp 1 mới trong một buổi giới thiệu của Nhà xuất bản Giáo Dục Việt Nam tại TP.HCM – Ảnh: M.K.

Kinh phí thực hiện việc này là 16 triệu USD, vay của Ngân hàng Thế giới. Nhưng trong phiên họp Thường vụ Quốc hội vào ngày 16-5, Bộ GD-ĐT đã xin không tiếp tục thực hiện việc này.

Hai lần đấu thầu bất thành

Trong báo cáo của Bộ GD-ĐT trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội, việc tuyển chọn tác giả SGK phải được thực hiện thông qua hình thức đấu thầu rộng rãi. Việc tổ chức đấu thầu cần có đủ căn cứ pháp lý để xây dựng cơ cấu, thành phần, số lượng tác giả và biên tập viên kèm theo kinh phí biên soạn đối với từng môn học, hoạt động giáo dục theo chương trình.

Tất cả những việc này không được phép làm trước thời điểm phê duyệt chương trình giáo dục 2018. Từ đó tới nay, Bộ GD-ĐT đã trải qua hai lần đấu thầu tuyển chọn tác giả biên soạn SGK nhưng đều bất thành. “Nguyên nhân chính là hầu hết các chuyên gia có kinh nghiệm đã sớm ký hợp đồng với các nhà xuất bản và triển khai biên soạn SGK.

Thời điểm Bộ GD-ĐT mời thầu thì các nhà xuất bản đã có một số bản mẫu SGK lớp 1 được chuẩn bị hoàn tất, sẵn sàng chờ thẩm định, phê duyệt” – báo cáo của Bộ GD-ĐT về lần đấu thầu đầu tiên nêu.

Việc cố gắng để thực hiện tổ chức biên soạn một bộ SGK vừa không đủ điều kiện khả thi, điều kiện đảm bảo chất lượng, vừa lãng phí khi thực tế SGK xã hội hóa đã đáp ứng được yêu cầu triển khai chương trình giáo dục mới. Đây cũng là lý do Bộ GD-ĐT xin ý kiến về việc ngừng tổ chức biên soạn một bộ SGK theo quy định của nghị quyết 88.

Phát biểu tại phiên họp, Phó thủ tướng Vũ Đức Đam cũng giải thích thêm về lần đấu thầu thứ hai bất thành là do có liên quan tới bản quyền khi sử dụng ngân sách nhà nước. Theo quy định về nhuận bút khi tham gia biên soạn bộ SGK của Bộ GD-ĐT tổ chức, các tác giả chỉ nhận nhuận bút một lần. “Khi thực hiện xã hội hóa, tác giả được nhận nhuận bút lâu dài, cứ SGK được bán là tác giả được trích phần trăm. Như vậy, bộ SGK do Bộ GD-ĐT tổ chức không hấp dẫn các tác giả tham gia” – ông Vũ Đức Đam nhấn mạnh.

Sách giáo khoa lớp 1 mới do các nhà xuất bản biên soạn – Ảnh: M.K.

Có sửa nghị quyết không?

Ngoài ra, Phó thủ tướng Vũ Đức Đam nhắc lại việc thảo luận về nghị quyết 88 liên quan tới quy định “Bộ GD-ĐT tổ chức biên soạn một bộ SGK”.

Ông cho biết khi đó Quốc hội đồng ý có nhiều bộ SGK, nhưng yêu cầu phải đảm bảo tính công bằng trong cạnh tranh giữa các bộ SGK mới thúc đẩy các bộ SGK ngày càng chất lượng. Nhưng có một luồng ý kiến lại cho rằng không thể trông chờ hoàn toàn vào xã hội hóa. Vì trong trường hợp sách xã hội hóa không đảm bảo tối thiểu có một bộ SGK đầy đủ thì không thực hiện được yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông. Điều này dẫn tới việc Bộ GD-ĐT phải chịu trách nhiệm tổ chức biên soạn một bộ SGK.

Phó thủ tướng cho rằng Bộ GD-ĐT đã làm đúng quy trình, nhiệm vụ nhưng do các khó khăn chủ quan, khách quan không thực hiện được. Ông đồng ý với kiến nghị của Bộ GD-ĐT không tiếp tục tổ chức biên soạn một bộ SGK nữa. “Về cơ bản thực tiễn mấy năm vừa rồi cho thấy chúng ta không cần dùng ngân sách nhà nước để biên soạn SGK. Nhưng tôi cũng đồng ý là cần đề phòng trường hợp bất khả kháng, khi xã hội hóa biên soạn SGK không thuận lợi như hiện nay. Lúc đó, Quốc hội quyết định giao cho Thủ tướng để chỉ đạo” – Phó thủ tướng Vũ Đức Đam bày tỏ quan điểm.

Trong báo cáo thẩm tra của Ủy ban Văn hóa, giáo dục, thanh niên, thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội cũng đề nghị cân nhắc việc Bộ GD-ĐT tiếp tục chủ trì biên soạn một bộ SGK.

Lý do thường trực ủy ban này đặt ra để phải cân nhắc là thời gian từ nay đến khai giảng năm học 2020-2021 còn rất ngắn để triển khai biên soạn, thực nghiệm và thẩm định một bộ SGK lớp 1 mới. Bên cạnh đó, việc tập hợp các chuyên gia sẽ khó khăn khi các nhà khoa học có kinh nghiệm đã tham gia các nhóm biên soạn của ba nhà xuất bản. Trong khi đó, việc xã hội hóa biên soạn SGK đã huy động được nguồn lực, các tổ chức, cá nhân tham gia trực tiếp công tác giáo dục.

“Cần tạo điều kiện cho Bộ GD-ĐT tập trung vào nhiệm vụ quản lý nhà nước, kiểm tra, giám sát và chịu trách nhiệm về chất lượng SGK theo quy định của Luật giáo dục 2019” – đề nghị của Thường trực Ủy ban Văn hóa, giáo dục, thanh niên, thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội nêu tại phiên họp.

Về kiến nghị sửa nghị quyết, cả Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân và Phó chủ tịch Quốc hội Tòng Thị Phóng đều cho rằng khi báo cáo Quốc hội sẽ không đề xuất sửa nghị quyết. “Ta không đề xuất sửa nghị quyết bởi nghị quyết có sai đâu, mà ngược lại rất đúng. Bởi bất cứ quốc gia nào cũng có một bộ SGK do nhà nước biên soạn, trên nền tảng đó mới xã hội hóa. Bây giờ ta cho xã hội hóa trước, xã hội hóa hay quá nên chúng ta đề nghị “thôi” và cho rằng Nhà nước chỉ giữ vai trò thẩm định” – bà Ngân nói.

Bà Tòng Thị Phóng cũng cho rằng nghị quyết 88 không sai, nhưng quá trình thực hiện thực tiễn có sự linh hoạt. Trong nghị quyết tới đây sẽ ghi rõ các nhiệm vụ để tiếp tục có những bộ SGK đảm bảo chất lượng, đáp ứng chuẩn yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông mới…

Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân:

Nếu có bộ sách của Nhà nước thì rất hay

Tôi thì suy nghĩ rằng nếu có bộ sách của Nhà nước thì rất hay. Bộ sách này là chuẩn, sau đó đi thẩm định các bộ sách xã hội hóa. Lần này tới đây, chúng ta cứ báo cáo Quốc hội cho ý kiến việc Nhà nước có cần làm một bộ SGK nữa không, hay vẫn cần có một bộ để chủ động.

Vừa rồi Thủ tướng chỉ đạo không được tăng giá các mặt hàng thì trong đó có SGK. Tuy nhiên, xã hội hóa, không cho người ta tăng giá thì có đưa mặt hàng này vào diện bình ổn giá hay Nhà nước có chính sách bù hay không. Còn cơ chế thị trường, chúng ta ra chủ trương giá SGK không được tăng, người ta lỗ không làm nữa thì như thế nào. Đây là vấn đề Chính phủ cần suy nghĩ. Còn tiền vay để biên soạn SGK mà chưa sử dụng vào thì Chính phủ quyết định và trả lời rõ ràng nếu đại biểu Quốc hội chất vấn.