Dạy học nghề đan lát tại cơ sở cai nghiện số 3 (H.Phú Giáo, Bình Dương) – Ảnh: THẢO THƯƠNG

 

Dù không còn mấy xa lạ nhưng khi xem đoạn video trình chiếu về “đời sống thực” của người loạn thần trong Cơ sở xã hội Nhị Xuân (H.Hóc Môn, TP.HCM), nhiều người vẫn thấy “nổi cả da gà” vì kinh sợ. 

Đó là hình ảnh những chàng trai tuổi mới đôi mươi nằm co quắp trong phòng với khuôn mặt ngây dại, miệng chửi bới lảm nhảm; hay đó là hiện thân của một “đại ca giang hồ” xăm trổ đứng giữa sân vỗ ngực giương oai quát tháo. Có khi lại là hình ảnh của một “võ sư” đang múa bài quyền chẳng giống ai. 

Loạn thần biến họ trở thành một con người hoàn toàn khác…

Loạn thần ngày càng tăng

Chia sẻ kinh nghiệm trong chẩn đoán, điều trị, chăm sóc và quản lý bệnh nhân rối loạn tâm thần bởi sử dụng các chất ma túy tổng hợp (ATS) mới đây, bác sĩ Hán Thị Hồng Tuyến – trưởng phòng y tế Cơ sở xã hội Nhị Xuân – cảnh báo số người sử dụng ma túy dạng amphetamin (tổng hợp) ngày càng chiếm tỉ lệ cao. Có khoảng 80% số người nghiện sử dụng phối hợp cùng lúc nhiều loại ma túy như cần sa, heroin, amphetamin… Và con số này không có dấu hiệu dừng lại.

Theo bác sĩ Tuyến, từ năm 2017 đến nay, trung bình mỗi năm đơn vị tiếp nhận cắt cơn giải độc và chăm sóc sức khỏe cho 6.000 người cai nghiện ma túy. Đặc biệt trong số này, tình trạng người nghiện ma túy có biểu hiện rối loạn tâm thần đều tăng qua các năm.

Cụ thể năm 2017, trong tổng số 1.358 người cai nghiện tự nguyện có 315 người bị loạn thần; năm 2018 là 384/1.743 bệnh nhân và 6 tháng đầu năm 2019 là 252/909 bệnh nhân. Tình trạng này tại các cơ sở cai nghiện số 1 (Đắk Nông), số 2 (Lâm Đồng) và số 3 (Bình Dương) đều có biểu hiện gia tăng.

Ngoài ra, theo khảo sát của phòng xã hội Lực lượng TNXP TP, người nghiện ma túy tổng hợp có đặc điểm chung là có diễn biến tâm lý phức tạp như trầm cảm, lo lắng, ám ảnh, cáu gắt, trí nhớ kém, mê sảng, lời nói khó hiểu, tự hủy hoại thân thể… Đặc biệt, nhiều học viên có hành vi hung hăng, to tiếng trong giao tiếp, gây sự đánh nhau với các học viên khác. Thống kê cho thấy có tới 90% số vụ việc học viên gây rối liên quan đến việc có tiền sử loạn thần hoặc đang điều trị loạn thần.

“Trong số hàng ngàn người cai nghiện có khá nhiều trường hợp có biểu hiện rối loạn tâm thần, hành vi và các bệnh đồng diễn khác như nhiễm trùng cơ hội, lao, HIV/AIDS, tiểu đường, cao huyết áp…” – ông Nguyễn Văn Bình, phó chỉ huy trưởng Lực lượng TNXP TP.HCM, nói.

Người “ngáo đá” “làm xiếc” trên nóc nhà dân ở TP Mỹ Tho (Tiền Giang) và chống trả lại công an vào tháng 7-2019 – Ảnh: HOÀI THƯƠNG

 

Bất cập từ quản lý đến điều trị

Theo các cơ sở cai nghiện, điều bất cập lớn trong việc điều trị người loạn thần hiện nay là chưa có quy trình quản lý, giáo dục rèn luyện, tư vấn bệnh lý tâm thần chuyên biệt áp dụng dành riêng cho từng người nghiện ma túy rối loạn tâm thần. Điều này buộc các cơ sở đang áp dụng chương trình giáo dục chung cho tất cả các học viên theo thời gian vào cai nghiện.

Cụ thể, các học viên cai nghiện (cả loạn thần) đều có chung chương trình học gồm chuyên đề, học nghề, mạn đàm giá trị sống, giao ban, tập yoga, aerobic, thể hình… Theo các cơ sở, đây là thực trạng bất cập trong quản lý điều trị bởi học viên bị loạn thần khó tham gia các hoạt động liên quan đến đòi hỏi sự tập trung, suy nghĩ, nhận thức.

Ngoài chương trình điều trị, Cơ sở xã hội Nhị Xuân còn nêu ra hàng loạt khó khăn khác về quản lý người loạn thần hiện nay, như chủ yếu dựa vào kinh nghiệm “người đi trước chỉ người đi sau”, các cán bộ còn hạn chế về chuyên môn và kỹ năng mềm. Mặt khác, việc nhận diện học viên loạn thần và đánh giá được mức độ loạn thần… rất hạn chế, chủ yếu bằng kinh nghiệm. Điều này gây khó khăn trong việc sắp xếp người quản lý điều trị phù hợp. Đặc biệt chưa có khu vực dành riêng cho người bị loạn thần điều trị.

Chưa có thuốc điều trị đặc hiệu

Bác sĩ Huỳnh Thanh Hiển – Bệnh viện Tâm thần TP.HCM – cho biết loạn thần, dân gian thường gọi là “ngáo đá”, được chia ra hai cấp độ là loạn thần cấp và loạn thần bán cấp.

Hiện nay trên thế giới chưa có thuốc đặc hiệu để điều trị nghiện ma túy đá và cũng không có một tiêu chuẩn nhất định về thời gian điều trị dứt điểm loạn thần.

“Thời gian điều trị loạn thần tùy thuộc từng trường hợp, có người đáp ứng tốt, có người đáp ứng kém, thậm chí không đáp ứng. Loạn thần do sử dụng nhóm ma túy đá hoặc các loại ma túy tổng hợp mới sẽ được điều trị như một trường hợp loạn thần trong các bệnh lý tâm thần” – bác sĩ Hiển nói.

Theo các thống kê trên thế giới, tỉ lệ loạn thần thường chiếm từ 10 – 20% trong tổng số người sử dụng ma túy đá, tỉ lệ này đặc biệt tăng cao ở người sử dụng trên 6 tháng. Các triệu chứng loạn thần thường được điều trị ổn định sau từ 2 – 4 tuần; có một số trường hợp điều trị kéo dài một đến vài năm nhưng chưa hẳn đã mất triệu chứng loạn thần, nguyên nhân tại sao đến nay vẫn chưa rõ.

Bác sĩ Hiển cho rằng ma túy đá và heroin, nếu đặt lên bàn cân, rất khó để đánh giá loại nào gây hại hơn. Bởi heroin nghiện rất kinh khủng, là chất gây nghiện nhanh nhất và rất khó từ bỏ nhất trong tất cả các chất gây nghiện. 

Tuy nhiên nghiện heroin có thể điều trị bằng liệu pháp methadone, còn ma tuý đá tuy chậm nghiện hơn, dễ từ bỏ hơn nhưng hiện không có thuốc điều trị đặc hiệu. Chưa kể, ma tuý đá nếu sử dụng trên 6 tháng có khả năng gây loạn thần và gây ra các tổn thương não không thể hồi phục.