Nhìn lại quá trình sau khi Taliban tiếp quản Afghanistan, Nga tự cho mình vai trò trung gian hòa giải ở đất nước này. Moscow cũng nhấn mạnh việc Nga là một bên liên quan trong vấn đề Afghanistan và không che giấu mong muốn mở rộng ảnh hưởng trong khu vực để lấp đầy khoảng trống quyền lực do việc Mỹ rút quân để lại.

Gần đây, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã chế nhạo các nước phương Tây vì những nỗ lực trong việc thành lập một chính phủ dân chủ ở Afghanistan không đạt được kết quả tốt.

“Tôi nghĩ rằng nhiều chính trị gia phương Tây đang bắt đầu hiểu được thực tế rằng không thể áp đặt các tiêu chuẩn về đời sống chính trị và ứng xử của nước ngoài lên các quốc gia và dân tộc khác”, ông Putin phát biểu trong họp báo ngày 20.8 sau khi hội đàm với Thủ tướng Đức Angela Merkel.

Nhiều năm chuẩn bị

Theo Nikkei Asia, Tổng thống Putin đã thực hiện một loạt nỗ lực ngoại giao để tận dụng tình hình mới. Ông cố gắng cho cộng đồng quốc tế thấy Nga có khả năng khôi phục trật tự ở Afghanistan bằng cách điện đàm với các nhà lãnh đạo của Uzbekistan, Iran, Tajikistan, Pháp và Ý.

Và trong khi đa số nước phương Tây nháo nhào sơ tán nhân viên đại sứ quán ở Afghanistan, đại sứ quán Nga tại thủ đô Kabul vẫn hoạt động bình thường. “Chúng tôi sẽ tiếp tục bình tĩnh làm việc ở đây”, Đại sứ Nga tại Afghanistan Dmitry Zhirnov cho biết vào ngày 15.8.

Tổng thống Nga Vladimir Putin tiếp Thủ tướng Đức Angela Merkel vào ngày 20.8 REUTERS

Đặc phái viên của Tổng thống Putin tại Afghanistan, Zamir Kabulov, cũng từng cho biết Moscow đã nỗ lực giữ “liên lạc với Taliban trong 7 năm qua”. Theo Nikkei Asia, đây là dấu hiệu cho thấy Điện Kremlin đã chuẩn bị cho việc Taliban trở lại nắm quyền. Ông Kabulov cũng nói thêm rằng Nga dự đoán Taliban sẽ “đóng vai trò hàng đầu trong tương lai của Afghanistan”.

Dù coi Taliban là một tổ chức khủng bố, chính phủ Nga vào tháng 7 vẫn chào đón (không chính thức) phái đoàn Taliban đến Moscow.

Nikkei Asian nhận định Nga đang gặt hái thành quả từ nhiều năm chuẩn bị kỹ lưỡng cho kịch bản Mỹ rút quân khỏi Afghanistan.

Mục tiêu gây ảnh hưởng trong khu vực của Tổng thống Putin đã được thể hiện qua việc Nga can thiệp vào cuộc nội chiến Syria. Điện Kremlin cũng đã bắt đầu sử dụng quyền lực của mình để tác động đến tình hình ở Afghanistan.

Từ khi Taliban bắt đầu chiếm được nhiều vùng hơn vào đầu tháng 8, quân đội Nga đã tiến hành các cuộc tập trận chung với lực lượng Uzbekistan, Tajikistan và Trung Quốc tại các khu vực giáp biên giới với Afghanistan. Uzbekistan và Tajikistan là 2 quốc gia thuộc Liên Xô ở Trung Á và được Moscow gộp vào phạm vi ảnh hưởng của Nga.

Những quốc gia trên đều lo sợ Taliban hoặc các chiến binh Hồi giáo khác đang ẩn náu ở Afghanistan lợi dụng tình trạng lộn xộn hiện tại để xâm nhập lãnh thổ của họ và gây rối loạn các khu vực biên giới. Qua các cuộc tập trận, Nga được công nhận là “người bảo vệ” các quốc gia Trung Á.

Ngoài ra, Tổng thống Putin cũng đang cố gắng thể hiện việc Mỹ rút quân là dấu hiệu cho thấy ảnh hưởng của Washington trong khu vực đang suy yếu. Khi nói về điều này, ông Putin cũng ẩn ý về sự phụ thuộc của Ukraine vào Mỹ.

Nỗi lo của Nga

Mặc dù Nga có vị thế ngày càng tăng trong khu vực, Nikkei Asia cho rằng Moscow không quá mặn mà với việc dính líu tới tình hính chính trị phức tạp tại đây. Moscow chỉ đang lo ngại rằng sự xuất hiện của bất kỳ mối đe dọa an ninh nào đối với Trung Á có thể đe dọa đến sự bình yên của chính Nga.

Thật vậy, Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Shoigu đã cảnh báo về việc những kẻ khủng bố ở Afghanistan có thể vào Nga thông qua Tajikistan, Uzbekistan hoặc Kyrgyzstan. Với người Nga, tình hình hiện tại khơi lại ký ức kinh hoàng về các cuộc tấn công khủng bố của những phần tử Hồi giáo cực đoan trong những năm 1990 và 2000.

Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov (trái) chào đón đại diện Taliban Alhaj Mohammad Sohail Shaina trong cuộc đàm phán hòa bình đa phương ở Moscow vào ngày 9.11.2018  REUTERS

Vấn đề là liệu Nga có thể đạt được kết quả ổn định tại Afghanistan và các nơi khác ở Trung Á khi tăng cường ảnh hưởng của mình trong khu vực hay không.

Tổng thống Putin biết rõ rằng Afghanistan là một thách thức lớn. Năm 1979, Liên Xô đưa quân vào Afghanistan. Cuộc chiến tồi tệ này kéo dài 10 năm và cướp đi sinh mạng của hơn 14.000 người Liên Xô trước khi Moscow rút lui.

Hiện tại, nhiều người Nga đang lo sợ một cuộc xung đột thảm khốc ở Afghanistan sẽ tái diễn.

Kịch bản này rất đáng lo ngại vì nhiều lý do. Thứ nhất, Afghanistan là nơi các nhóm khủng bố tập trung. Đó là nguyên nhân Moscow tập trận quân sự chung với các nước láng giềng.

Bên cạnh đó, làn sóng người tị nạn từ Afghanistan đang tràn sang các nước xung quanh. Nước láng giềng Tajikistan đã xây dựng cơ sở để người tị nạn cư trú. Tuy nhiên, nhiều người trong đó không được kiểm tra kỹ lưỡng.

Một mối lo ngại khác của Moscow là nạn buôn bán ma túy. Afghanistan là một trong những nước sản xuất thuốc phiện lớn nhất và ngành “công nghiệp” này là nguồn tài chính chủ yếu của Taliban.

Taliban đã hứa với Nga sẽ xóa sổ nạn sản xuất ma túy. Tuy vậy, rất khó để truy quét các tổ chức tội phạm liên quan đến đường dây buôn ma túy.

Dù vậy, nỗi lo lớn nhất của Nga là sự mông lung của chế độ Taliban. Vẫn còn quá sớm để nói liệu chiến lược của Tổng thống Putin đối với Afghanistan sẽ dẫn đến một chiến thắng ngoại giao hay một điều gì khác.

Điều duy nhất rõ ràng ở đây là Tổng thống Putin không có lựa chọn nào khác ngoài việc dành nguồn lực khổng lồ cho các cơ quan an ninh và tình báo Nga để mang tới kết quả khả quan ở Trung Á.