Nếu bị Ủy ban châu Âu (EC) tiếp tục cảnh báo thẻ đỏ IUU (khai thác hải sản bất hợp pháp, không khai báo theo quy định) thì thủy sản Việt Nam sẽ mất thị trường xuất khẩu vào các nước châu Âu (EU).

Ngày 10.8, Bộ NN-PTNT, Ngân hàng thế giới (WB) và Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) đã công bố báo cáo “Đánh giá tác động kinh tế từ phân tích thương mại của việc không tuân thủ quy định chống khai thác IUU: Trường hợp Việt Nam”. Trong bản báo cáo này, VASEP công bố chi tiết những tác động đối với xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sau khi bị EC cảnh báo thẻ vàng IUU từ năm 2017.

Theo VASEP, trong năm đầu tiên chịu ảnh ảnh của thẻ vàng IUU, tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hải sản sang EU giảm 6%. Trong đó, chỉ có cá ngừ xuất khẩu vào EU tăng 12%, còn lại bạch tuộc giảm 22%, nhuyễn thể hai mảnh vỏ giảm 19%, cua giảm 14% và các loài cá biển khác giảm 4%.

Đến năm 2019, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam sang thị trường EU giảm 12% so với năm 2018, đạt khoảng 1,3 tỉ USD. 3 mặt hàng thủy sản xuất sang EU đều giảm mạnh: bạch tuộc giảm 19%, cá ngừ giảm 12%, nhuyễn thể hai mảnh vỏ giảm 119%.

Năm 2020, tác động kép từ thẻ vàng IUU và dịch Covid-19 khiến kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam đạt 8,4 tỉ USD, giảm gần 2% so với năm 2019, trong đó thị trường EU giảm 6%.

Báo cáo ghi nhận, trong 4 năm qua, Chính phủ, các Bộ ngành và cộng đồng ngư dân Việt Nam đã tích cực cải thiện theo các khuyến nghị của EU nhằm gỡ bỏ thẻ vàng IUU. EU ghi nhận nỗ lực của Việt Nam trong việc chống khai thác IUU. Nhưng đến nay, EC vẫn chưa gỡ bỏ thẻ vàng IUU đối với hàng thủy sản khai thác của Việt Nam.

Báo cáo công bố cũng ghi nhận, trước khi bị cảnh báo thẻ vàng IUU, EU là thị trường xuất khẩu quan trọng nhất của hàng thủy sản Việt Nam. Sau đó, Việt Nam tìm cách đa dạng thị trường để thay thế. EU từ vị trí thứ 2 đã xuống vị trí thứ 5 trong số các thị trường nhập khẩu thủy sản lớn nhất từ Việt Nam (tính từ năm 2018), sau các thị trường Nhật Bản, Mỹ, Hàn Quốc và ASEAN.

Báo cáo này dự báo, nếu không dỡ được thẻ vàng mà tiếp tục bị EC cảnh báo thẻ đỏ, Việt Nam sẽ giống với trường hợp Sri Lanka, khi tất cả các sản phẩm hải sản khai thác đều bị cấm vào thị trường EU.

Cũng theo tính toán, giá trị thiệt hại đối với xuất khẩu thủy sản vào EU khi bị cảnh báo thẻ đỏ vào khoảng 480 triệu USD. Bên cạnh đó là tác động bao gồm rủi ro đối với danh tiếng, kiểm soát hải quan nghiêm ngặt của các cơ quan quản lý nhập khẩu và đặc biệt là không tận dụng được thuế quan ưu đãi của EVFTA.

Báo cáo này cho rằng, Việt Nam đặt mục tiêu xuất khẩu thủy sản đạt 16 – 18 tỉ USD vào năm 2030; tương đương tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm là 7 – 9% trong 10 năm tới.

Nhưng không gỡ được thẻ vàng, ngành thuỷ sản chắc chắn không thể đạt được tốc độ tăng trưởng 9%/năm. Trong trường hợp bị EC cảnh báo thẻ đỏ, ngành thủy sản rất khó duy trì sự tăng trưởng tích cực trong những năm tới.