Đồ họa: TẤN ĐẠT

Bộ Y tế đã mở ra một hướng đi đó là song song với việc đẩy nhanh tốc độ sản xuất vắcxin trong nước, khuyến khích tất cả các doanh nghiệp trong và ngoài nước có đủ điều kiện đàm phán với các đối tác có khả năng nhập khẩu vắcxin phòng COVID-19 về Việt Nam trong thời gian sớm nhất.

Lùi lịch giao hàng và “chưa rõ nguồn cung”

Từ giữa năm 2020 khi dịch COVID-19 bùng phát mạnh, các nước lao vào cuộc đua sản xuất vắcxin, Bộ Y tế đã chủ động tiếp cận với nhiều nguồn cung ứng vắcxin khác nhau trên thế giới. Tuy nhiên, so với dự kiến ban đầu, nhiều nguồn cung lại trễ hẹn.

Chẳng hạn, lô vắcxin đầu tiên trong cam kết hỗ trợ 30 triệu liều của COVAX Facility sẽ về Việt Nam vào cuối tháng 3-2021, nhưng khi nguồn cung vắcxin trên toàn cầu gặp khó khăn, việc xuất khẩu ở các nước sản xuất vắcxin bị hạn chế nên lô này dự kiến phải lùi đến 2022.

Đến thời điểm này ở Việt Nam, hệ thống tiêm chủng VNVC là đơn vị duy nhất được Hãng AstraZeneca (Anh) lựa chọn cung ứng vắcxin phòng COVID-19.

Để có được 117.600 liều vắcxin đầu tiên vào tháng 2, trước đó VNVC đã phải trải qua một hành trình phiêu lưu: từ năm 2020, đơn vị này đã mạo hiểm đầu tư rủi ro khi ký hợp đồng mua 30 triệu liều vắcxin của AstraZeneca với số tiền đặt cọc 600 tỉ đồng.

“Ngoài lượng vắcxin đầu tiên, dự kiến sẽ có 29,87 triệu liều vắcxin về Việt Nam trong quý 2 và quý 3, nhưng thời gian chính xác có thể phải lùi lại do khó khăn về cung ứng vắcxin trên thế giới”, Bộ Y tế nhận định.

Ngoài các nguồn cung ứng vắcxin nói trên, Việt Nam đang nhắm đến hai loại vắcxin của Sputnik V (Nga), Pfizer (Mỹ) với mục tiêu “số lượng tối đa” và “cung ứng trong thời gian sớm nhất”, nhưng đến nay vẫn chưa có lộ trình cung ứng cụ thể.

Bộ Y tế còn chủ động mở rộng nguồn cung khi khẩn trương làm việc với các hãng Moderna, Johnson & Johnson, kể cả các nhà sản xuất ở Ấn Độ, Trung Quốc nhằm đề nghị thông báo chính thức khả năng cung ứng vắcxin. Đến nay, các nhà sản xuất vẫn chưa có thông báo cụ thể về “khả năng cung ứng”.

Lô vắcxin ngừa COVID-19 đầu tiên về Việt Nam vào ngày 24-2 – Ảnh: DUYÊN PHAN

Nên mở rộng nguồn cung

Trước bối cảnh các nguồn cung ứng vắcxin từ nước ngoài trễ hẹn, Bộ Y tế đã mở ra một hướng đi đó là cùng với việc đẩy nhanh tốc độ sản xuất vắcxin trong nước, khuyến khích tất cả các doanh nghiệp trong và ngoài nước có đủ điều kiện đàm phán với các đối tác nước ngoài để nhập khẩu vắcxin sử dụng trong nước.

Ngoài VNVC, Bộ Y tế cho biết trong nước hiện có tập đoàn AMV, Vabiotech, Vimedimec (thuộc Bộ Y tế) cũng đang tiếp cận với các đối tác khác từ Mỹ và Ấn Độ.

Trao đổi với Tuổi Trẻ ngày 2-4, đại diện VNVC cho biết đơn vị đang chủ động tiếp tục làm việc với Hãng Pfizer (Mỹ).

Đây là đối tác lâu nay của VNVC trong cung ứng nhiều loại vắcxin thông thường mà đơn vị đang sử dụng tiêm chủng cho người dân. “Nhưng với mặt hàng này Pfizer đang muốn ký với Chính phủ hoặc ít nhất với Bộ Y tế, do đó còn một số khó khăn cần tháo gỡ”, đại diện VNVC nói.

Theo VNVC, khó khăn nhất bây giờ là vấn đề cơ chế và các đơn vị đang rất nỗ lực đàm phán để tháo gỡ.

Trước việc tình hình vắcxin thế giới có nhiều thay đổi, cách đây 1 tháng Bộ Y tế thông báo chỉ đặt mua các vắcxin đã được Tổ chức Y tế thế giới thẩm định, nhưng đến nay Bộ Y tế đang tìm nguồn khắp nơi thay vì chỉ 2 nguồn chính như trước đây.

Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long đã có 3 cuộc làm việc riêng rẽ với 3 đại sứ Nga, Trung Quốc và Ấn Độ.

Công ty Vabiotech trực thuộc Bộ Y tế được giao là đơn vị chịu trách nhiệm trao đổi, đánh giá nguồn lực, khả năng cung ứng vắcxin của đối tác Trung Quốc, nhu cầu sử dụng vắcxin trong nước. Khi nhận được hồ sơ đăng ký vắcxin đầy đủ điều kiện, ông Long cho biết có thể cấp phép trong vòng 2 tuần.

Với Ấn Độ, hiện nước này đang sản xuất 2 loại vắcxin ngừa COVID-19, trong đó có sản phẩm của Hãng AstraZeneca đặt hàng và của Công ty Bharat Biotech sản xuất có tên Covaxin.

Công ty Đức Minh (một công ty có xuất nhập khẩu vắcxin ở Việt Nam) đã nộp hồ sơ lên Bộ Y tế xin cấp phép cho vắcxin Covaxin.

Đồ họa: TẤN ĐẠT

Tháng 7 sẽ có vắcxin nội

Dự kiến vào ngày 7-4, Viện Nghiên cứu y dược học quân sự (Học viện Quân y) sẽ hoàn thành tiêm mũi 2 cho 280 người tham gia tình nguyện thử nghiệm lâm sàng vắcxin Nano Covax. Ngoài ra, có 280 người khác cũng được tiêm mũi 2 tại Long An.

Sau đó 1 tuần, 2 đơn vị tham gia thử nghiệm lâm sàng sẽ lấy mẫu máu đánh giá hiệu quả bảo vệ sau tiêm, liều tối ưu… và chuẩn bị báo cáo để chuyển sang giai đoạn 3 của thử nghiệm lâm sàng.

Nano Covax là vắcxin có triển vọng ra thị trường sớm nhất trong 3 vắcxin nội địa đang ở giai đoạn thử nghiệm trên người.

Ở giai đoạn 1 của thử nghiệm (từ 17-12-2020 đến tháng 1-2021), nhóm nghiên cứu đã tiêm vắcxin này cho 60 người ở 3 mức liều 25, 50 và 75mcg và hiệu quả chuyển đảo huyết thanh (chứng tỏ hiệu quả miễn dịch) rất tốt.

Ở giai đoạn 2, có 2 đơn vị tham gia nghiên cứu là Viện Nghiên cứu y dược học quân sự (Học viện Quân y) và Viện Pasteur TP.HCM, với 560 người được tiêm. Dự kiến đến 4-4, riêng tại Hà Nội đã có 150 người hoàn thành 2 mũi tiêm.

Đại diện nhóm nghiên cứu cho biết trong toàn bộ giai đoạn nghiên cứu cho đến nay không ghi nhận bất kỳ trường hợp nào gặp phản ứng nặng sau tiêm, chỉ có một tỉ lệ gặp phản ứng nhẹ như sưng, đỏ, đau vết tiêm và sốt nhẹ.

Ngày 1-4, Phó thủ tướng Vũ Đức Đam, người đã tiêm đủ 2 mũi thử nghiệm, cho biết ông cũng gặp các phản ứng nhẹ như thế này.

Dự kiến cuối tháng 4, chậm nhất là đầu tháng 5 sẽ có 3 đơn vị cùng tham gia thử nghiệm vắcxin này trên người tình nguyện giai đoạn 3. Sẽ có 10.000 người tham gia thử nghiệm giai đoạn 3.

Tại Học viện Quân y, đã có 800 – 1.000 người đăng ký. Trước đây, các dự báo cho biết phải đầu năm 2022 vắcxin nội mới ra mắt, nhưng thông tin mới nhất từ Bộ Khoa học & công nghệ, nếu suôn sẻ thì tháng 7 tới sẽ có vắcxin nội.

Trong phiên họp Chính phủ vào ngày 31-3 vừa qua, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng yêu cầu tập trung việc nghiên cứu, sản xuất vắcxin trong nước.

Cũng trong ngày 31-3, Thủ tướng Chính phủ quyết định trích 1.237 tỉ đồng từ nguồn dự phòng ngân sách trung ương năm 2021 để bổ sung dự toán chi ngân sách nhà nước năm 2021 của Bộ Y tế thực hiện mua và tiêm vắcxin phòng bệnh COVID-19.

Làm tất cả để có vắcxin cho dân

Bà Rana Flowers (trưởng đại diện UNICEF), ông Kidong Park (trưởng đại diện WHO), bà Naomi Kitahara (trưởng đại diện UNPFA) trong buổi tiếp và làm việc tại Bộ Y tế – Ảnh: TRẦN MINH

Theo website Bộ Y tế, những ngày qua Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long đã làm việc với đại sứ Liên minh châu Âu (EU), Hoa Kỳ, Nhật Bản tại Việt Nam, Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Quỹ Nhi đồng Liên Hiệp Quốc (UNICEF) và Quỹ Dân số Liên Hiệp Quốc (UNPFA) để bàn về vấn đề tiếp cận vắcxin.

* Trong cuộc tiếp và làm việc với bà Rana Flowers – trưởng đại diện UNICEF, ông Kidong Park – trưởng đại diện WHO, bà Naomi Kitahara – trưởng đại diện UNPFA, Bộ trưởng Bộ Y tế nêu rõ vắcxin COVID-19 là một trong những ưu tiên của mọi quốc gia hiện nay.

Tại Việt Nam, song song với những biện pháp nỗ lực kiểm soát dịch, Chính phủ dành sự quan tâm đặc biệt với vấn đề vắcxin phòng COVID-19 để sớm đưa cuộc sống trở lại bình thường và khôi phục nền kinh tế.

Với mục tiêu đảm bảo miễn dịch cộng đồng trong năm 2021, Việt Nam cần 150 triệu liều vắcxin COVID-19 để tiêm chủng cho người dân.

* Tiếp đại sứ – trưởng phái đoàn EU tại Việt Nam Giorgio Aliberti, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long đề nghị đại sứ và phía EU quan tâm, hỗ trợ Việt Nam trong các chính sách tiếp cận nguồn vắcxin của châu Âu, không chỉ qua cơ chế COVAX mà còn từ nguồn trực tiếp hay các chương trình khác; đồng thời có những hỗ trợ giúp tăng cường năng lực, hỗ trợ kỹ thuật để đảm bảo tổ chức chiến dịch tiêm chủng vắcxin COVID-19 thành công.

Bộ trưởng cũng bày tỏ mong muốn kêu gọi các doanh nghiệp, hãng dược phẩm, trang thiết bị y tế của châu Âu sẽ đầu tư, sản xuất tại Việt Nam bởi với dân số đứng thứ 15 thế giới, Việt Nam là thị trường rất tiềm năng để đầu tư.

* Tiếp đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam Daniel J. Kritenbrink, Bộ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thanh Long cho rằng việc chính phủ Hoa Kỳ, Nhật Bản, Ấn Độ và Úc có thể hỗ trợ 1 tỉ liều vắcxin cho khu vực châu Á – Thái Bình Dương là tin vui đối với các nước trong khu vực này, trong đó có Việt Nam. Bộ trưởng Bộ Y tế đề nghị Hoa Kỳ hỗ trợ trực tiếp cho người dân Việt Nam các loại vắcxin của Hoa Kỳ, đồng thời tạo điều kiện cho Việt Nam có thể tiếp cận nguồn vắcxin sản xuất của Hoa Kỳ như Moderna, Pfizer, Johnson & Johnson.

Đánh giá công tác tiêm chủng vắcxin COVID-19 ở Hoa Kỳ là bài học quý báu với nhiều nước trên thế giới, Bộ trưởng Bộ Y tế bày tỏ mong muốn Hoa Kỳ sẽ hỗ trợ về kỹ thuật, tài chính cho Việt Nam để có thể tổ chức chiến dịch tiêm vắcxin thành công.

* Tại cuộc tiếp và làm việc với đại sứ đặc mệnh toàn quyền Nhật Bản tại Việt Nam Yamada Takio, Bộ trưởng Nguyễn Thanh Long cho biết các công ty ở Nhật Bản cũng đang phát triển các vắcxin với những tín hiệu khả quan, cùng với nguồn cung vắcxin ở Nhật Bản dồi dào, Bộ trưởng Long đề nghị Nhật Bản hỗ trợ, chia sẻ nguồn vắcxin với Chính phủ và người dân Việt Nam. Đồng thời phối hợp, hợp tác với các cơ quan, đơn vị có khả năng sản xuất vắcxin ở Việt Nam để trao đổi, chia sẻ, hợp tác chuyển giao công nghệ để sản xuất và thử nghiệm vắcxin ở Việt Nam.

Bộ trưởng cũng bày tỏ mong muốn phía Nhật Bản có hỗ trợ hệ thống dây chuyền tiêm chủng mở rộng thời gian tới để giúp Việt Nam có đủ khả năng cung cấp vắcxin cho người dân. Đây là hoạt động lớn, đòi hỏi sự đầu tư, năng lực cho cả hệ thống y tế để đáp ứng yêu cầu này.

Đại sứ Yamada Takio thông tin tại cuộc điện đàm giữa Tổng bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng với Thủ tướng Suga Yoshihide hôm 22-3, phía Nhật Bản sẽ hỗ trợ Việt Nam khoản trị giá 220 triệu yen để phòng chống COVID-19. Đại sứ cho biết Nhật Bản sẽ nghiên cứu các khả năng hợp tác với Việt Nam.

Vắcxin trên thế giới đang “chảy” về đâu?

Nằm trong nhóm quốc gia phát triển, có lẽ Hàn Quốc không ngờ rằng họ bị bỏ lại phía sau ngay giữa cuộc khủng hoảng y tế lớn nhất thế kỷ. Từng có lúc được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) ca ngợi vì quyết định mua vắcxin COVID-19 qua cơ chế chia sẻ toàn cầu COVAX, Chính phủ Hàn bây giờ chịu muôn vàn sức ép sau hai lần liên tiếp nguồn cung bị gián đoạn.

Tiêm vắcxin AstraZeneca cho người dân thủ đô London, Anh ngày 28-3 – Ảnh: Reuters

Thiếu vắcxin như thiếu lương thực

Sự tiếc nuối của Hàn Quốc có thể thấy qua phát biểu của Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus hồi tháng 3: “Hàn Quốc là nước có thu nhập cao, đủ khả năng mua vắcxin bằng thỏa thuận song phương (với hãng dược), nhưng đã chọn xếp hàng chờ đến lượt thông qua COVAX”.

Mua bán vắcxin bản chất là thương mại sòng phẳng, các nước phát triển như Mỹ hay Singapore thậm chí đặt cọc tiền từ giai đoạn nghiên cứu chưa biết kết quả ra sao. Đây là chính sách/chủ trương bảo hộ – một đặc quyền của nước giàu.

Về luật mà nói, không ai trong 164 thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) có nghĩa vụ phải xuất khẩu thứ gì đó hoặc có quyền nhập khẩu món hàng nào đó.

Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT) và WTO chỉ đặt ra điều kiện cho việc mua bán hàng hóa, dịch vụ xuyên biên giới, không có quy định nào bắt buộc việc mua bán đó phải diễn ra.

Và GATT có quy định rõ: “Lệnh cấm hoặc giới hạn xuất khẩu áp dụng trong trường hợp bên cam kết xuất khẩu cần ngăn chặn hoặc giải tỏa tình trạng thiếu hụt lương thực và các sản phẩm thiết yếu khác”.

Có thể thấy Ấn Độ liệt vắcxin COVID-19 vào danh mục “sản phẩm thiết yếu khác”. Vài tuần trước sự cố gián đoạn mới đây, Viện Serum Ấn Độ từng hoãn một đơn hàng vắcxin AstraZeneca giao cho Anh theo chỉ đạo của New Delhi nhằm ưu tiên nhu cầu trong nước và các quốc gia có dịch lớn.

Như vậy, nếu xem “an ninh vắcxin” tương đương với “an ninh lương thực”, có thể hiểu tại sao chương trình COVAX “bị lỗi” ngay từ đầu. Một khảo sát của Bloomberg hồi tháng 3 ghi nhận trong khi các nước như Israel, Anh, Bahrain, Mỹ… đã tiêm ít nhất một liều vắcxin cho vài chục phần trăm dân số, có rất ít quốc gia châu Phi nhận được lôvắcxin đầu tiên.

Từ nhiều tháng trước, các chuyên gia đã dự báo một cuộc chiến khốc liệt tranh giành nguồn cung vắcxin COVID-19 trong bối cảnh dịch hoành hành dữ dội, và sự thật đến giờ diễn ra đúng như vậy.