Fatima, bé gái 2 tuổi đến từ Honduras, và những di dân khác đợi nhân viên tuần tra biên giới Mỹ đưa đi sau khi vượt sông Rio Grande từ Mexico vào Texas, Mỹ, ngày 16-3 – Ảnh: Reuters

Hôm 16-3, chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden cảnh báo Mỹ sắp sửa đối diện với số di dân bất hợp pháp dọc biên giới tây nam nước này nhiều hơn bất kỳ thời điểm nào trong 20 năm qua. “Tình hình ở biên giới tây nam đang gay go” – Bộ trưởng An ninh nội địa Mỹ Alejandro Mayorkas thừa nhận.

Số vượt biên tăng vọt

Trong năm tài khóa hiện tại của Mỹ bắt đầu từ ngày 1-10-2020, Cục Hải quan và biên phòng Mỹ đã ghi nhận hơn 396.000 vụ vượt biên của di dân bao gồm tại các cửa khẩu chính thức, cao hơn so với con số 201.600 trong cùng giai đoạn của năm tài khóa trước đó.

Phần lớn những người vượt biên là người trưởng thành độc thân. Theo quy định hiện tại, họ thường bị trục xuất nhanh chóng về Mexico hoặc quê hương của mình. Tuy nhiên, những trẻ em không có người đi cùng sẽ được đưa tới các cơ sở tạm giữ và sau đó chuyển tới nơi tạm trú do Bộ Y tế và dịch vụ nhân sinh Mỹ quản lý trong vòng 72 giờ.

Gần đây một vấn đề đáng chú ý là số trẻ em tự vượt biên đến từ Trung Mỹ đang tăng vọt. Con số 561 trẻ em vượt biên không có người lớn đi cùng hôm 15-3, gồm 280 trẻ em ở khu vực thung lũng Rio Grande của Texas. Đây là thực tế cho thấy tình hình dọc biên giới tây nam của Mỹ đã thay đổi nhanh chóng ra sao sau 4 năm vắng bóng trong thời Tổng thống Trump.

Một quan chức Mỹ cho biết con số này tăng 60% so với con số trung bình 332 mỗi ngày hồi tháng 2. Tháng 5-2019, trong đợt tăng vọt gần nhất, đỉnh điểm một ngày có 370 thanh thiếu niên và trẻ nhỏ.

Báo The Guardian bình luận “bài kiểm tra” đầu tiên dành cho chính quyền ông Biden là cách xử lý số trẻ em đã thực hiện những cuộc vượt biên nguy hiểm không có người lớn đi cùng để vào Mỹ. Nhiều cơ sở tạm giữ trẻ em đang được dựng lên, đặc biệt tại bang Texas.

Bộ trưởng Mayorkas nói rằng số trẻ em vượt biên tăng vọt là thách thức đối với lực lượng tuần tra biên giới và các cơ quan khác của Mỹ giữa đại dịch COVID-19. Tuy nhiên, ông bác bỏ chính sách thời cựu tổng thống Trump, vốn đưa trẻ em quay lại Mexico hoặc các nước khác ngay lập tức. “Đây là những trẻ em dễ bị tổn thương” – ông giải thích.

Biden thúc giục “Đừng đến lúc này”

Khi thời tiết ấm dần khiến thêm nhiều người di cư về phía bắc, chính quyền ông Biden sẽ phải tìm cách chăm sóc tạm thời cho hàng ngàn trẻ em vượt biên vào Mỹ, theo báo New York Times.

Điều đó bao gồm mở rộng các cơ sở tạm thời để chứa trẻ em vượt biên trong 72 giờ đầu, tìm chỗ để các di dân trẻ này có thể sống trong nhiều tuần hoặc thậm chí nhiều tháng trong lúc chính quyền tìm kiếm người thân/bạn bè để chăm sóc họ cũng như quyết định liệu phải trục xuất các em về nước hay không.

David Shahoulian, một quan chức về nhập cư hàng đầu tại Bộ An ninh nội địa Mỹ, cho biết chính quyền ông Biden đang làm việc với các quốc gia Trung Mỹ để giảm áp lực ở biên giới.

Các cố vấn của ông Biden nói rằng họ muốn thiết lập những hệ thống ở Mexico giúp người di cư nộp đơn xin tị nạn tại Mỹ một cách có trật tự và an toàn mà không đổ tới biên giới. Tuy nhiên, cách làm này sẽ tốn nhiều tháng để triển khai và cũng chưa rõ di dân sẽ dùng các hệ thống này hay không.

Chính quyền ông Biden đang khởi động lại chương trình “Trẻ vị thành niên Trung Mỹ (CAM)” cho phép trẻ em chạy trốn khỏi bạo lực ở El Salvador, Guatemala và Honduras nộp đơn ở nước sở tại để định cư ở Mỹ.

Đối với những người xin tị nạn, chính quyền Biden cho biết sẽ cắt ngắn quá trình xem xét, mà hiện tại có thể mất tới nhiều năm để đạt quyết định cuối cùng. Tuy nhiên, để điều đó thành hiện thực, cần đầu tư tiền bạc và thuê thêm người để xử lý số công việc khổng lồ.

Trong tháng này, Bộ trưởng Mayorkas cho biết thông điệp của chính quyền ông Biden gửi tới người di cư không phải là “đừng đến” mà là “đừng đến lúc này”.

Ngày 16-3, Tổng thống Joe Biden đã thúc giục di dân “đừng rời thị trấn, thành phố hoặc cộng đồng của bạn” khi ông nói rằng Washington đang nỗ lực tạo cơ hội cho di dân xin tị nạn từ địa điểm gần với nơi ở của họ hơn.

Mục tiêu đầy tham vọng nhưng cũng khó khăn nhất của ông Biden là sử dụng tiền của và quyền lực của Mỹ để tái định hình khu vực với hi vọng giải quyết những nguyên nhân gốc rễ đã khiến người dân ở các nước Trung Mỹ như Honduras, El Salvador và Guatemala di cư đến Mỹ, bắt đầu với nguyên nhân nghèo đói và bạo lực. Tuy nhiên, nỗ lực này sẽ mất nhiều năm hay nhiều thập niên.