Khu trục hạm USS Mustin của Hải quân Mỹ băng qua eo biển nằm giữa Đài Loan và Trung Quốc đại lục ngày 18-8, một hành động bị Bắc Kinh chỉ trích là khiêu khích – Ảnh: Hải quân Mỹ

Giữa lúc quan hệ Mỹ – Trung và hai bờ eo biển Đài Loan đang căng thẳng, câu hỏi được nhiều người đặt ra là Washington sẽ hành động tới đâu nếu Bắc Kinh tấn công Đài Bắc.

Để trả lời cho câu hỏi này, nhiều người đã nhìn lại các cam kết của Mỹ đối với Đài Loan trong quá khứ, cụ thể là “6 đảm bảo” (Six assurances) năm 1982.

Đây là một trong ba nguyên tắc định hình cách tiếp cận của Mỹ với Đài Loan trong bốn thập kỷ qua.

Hai nguyên tắc còn lại được thể hiện trong Đạo luật Quan hệ Đài Loan năm 1979 và ba Thông cáo chung Mỹ – Trung, trong đó Washington thừa nhận chính sách “Một Trung Quốc”.

Việc giải mật và công bố “6 đảm bảo” đã xóa tan sự mơ hồ về các lời hứa của Mỹ nhưng không chấm dứt các đồn đoán về khả năng Mỹ can thiệp nếu Đài Loan bị tấn công.

Ông Elbridge Colby – một cựu quan chức cấp cao của Bộ Quốc phòng Mỹ – nhận định việc nói rõ các cam kết của Mỹ rất có ý nghĩa.

“Lẽ ra tốt nhất là Mỹ cứ nên duy trì sự mơ hồ để răn đe Trung Quốc, nhưng khi Washington kiên quyết làm rõ rằng Mỹ sẽ bảo vệ Đài Loan một cách hiệu quả, Bắc Kinh chắc chắn sẽ hiểu thông điệp”, ông Colby lập luận.

Ông Drew Thompson – một cựu quan chức quốc phòng khác của Mỹ – cho rằng việc giải mật cho thấy chính quyền Tổng thống Donald Trump nhận ra “sự mơ hồ chiến lược” mà Mỹ tạo ra quanh việc bảo vệ Đài Loan không làm Trung Quốc dè chừng.

“Điều đó buộc Mỹ phải tăng mức độ rõ ràng”, ông Thompson nêu quan điểm với tờ Financial Times.

Trong bức điện đầu tiên gởi ngày 10-7-1982, Washington nhấn mạnh số lượng và chất lượng vũ khí cung cấp cho Đài Loan sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào mối đe dọa do CHND Trung Hoa gây ra. Bản ghi nhớ kết thúc bằng cam kết: việc bán vũ khí cho Đài Bắc sẽ tiếp tục.

Tiêm kích F-16 của Đài Loan do Mỹ sản xuất – Ảnh: Cơ quan quốc phòng Đài Loan

Bức điện thứ hai đề ngày 17-8-1982, trong đó đưa ra 6 cam kết như sau:

– Không ấn định ngày chấm dứt việc bán vũ khí cho Đài Loan;

– Không tham vấn với CHND Trung Hoa về việc bán vũ khí cho Đài Loan;

– Mỹ không đóng vai trò hòa giải giữa Trung Quốc và Đài Loan;

– Mỹ sẽ không rút hoặc chỉnh sửa Đạo luật Quan hệ Đài Loan;

– Không gây áp lực để Đài Loan tham gia đàm phán với Trung Quốc;

– Mỹ không thay đổi lập trường về chủ quyền liên quan Đài Loan.

“Mỹ đang muốn tái cam kết các lời hứa với Đài Loan trong quá khứ, nhấn mạnh Washington sẽ chống lại các biện pháp phi hòa bình để thống nhất hai bờ eo biển Đài Loan và sẽ tiếp tục bán vũ khí cho Đài Bắc.

Trước các động thái quân sự gần đây của Trung Quốc, hành động của Mỹ như một sự trấn an đối với Đài Loan” – tiến sĩ Nguyễn Thành Trung, giám đốc Trung tâm nghiên cứu quốc tế (TP.HCM), nhận định với Tuổi Trẻ Online.

Việc công bố các cam kết này đã được thực hiện sau các cuộc thảo luận thận trọng trong chính quyền Mỹ, tránh xa các động thái tạo cớ cho Trung Quốc tấn công Đài Loan.

Theo một quan chức Mỹ, Washington sẽ thúc đẩy quan điểm theo đó “các động thái quân sự của Trung Quốc nhắm vào Đài Loan là một sự vi phạm cam kết tìm kiếm giải pháp hòa bình cho vấn đề”.

Bà Bonnie Glaser – chuyên gia về Trung Quốc tại Trung tâm nghiên cứu chiến lược và quốc tế (Mỹ) – lưu ý việc giải mật “6 đảm bảo” có thể chọc giận Bắc Kinh nhưng không nên hiểu đây là một động thái cho thấy Mỹ từ bỏ nguyên tắc “Một Trung Quốc”.