Một cảnh sát Trung Quốc đứng trước cổng lãnh sự quán Mỹ ở thành phố Thành Đô, bị Bắc Kinh yêu cầu đóng cửa ngày 24-7 – Ảnh: AFP

Căng thẳng càng bị khoét sâu khi Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo nhắc lại lịch sử trong bài phát biểu tại Bảo tàng và thư viện tổng thống Richard Nixon ở bang California ngày 24-7 (giờ VN). Ông Pompeo đã nhắc lại lời của Richard Nixon: “Thế giới không thể an toàn cho đến khi Trung Quốc thay đổi”.

Đặt vào bối cảnh hiện tại, câu nói đó cho thấy sự không hài lòng ngày càng tăng của Washington đối với Bắc Kinh.

“Richard Nixon đã đúng”

Câu nói mà ông Pompeo dẫn lại đã được ông Nixon đưa ra trong một bài viết đăng trên tạp chí Foreign Affairs (Mỹ) vào năm 1967, khi ông Nixon giải thích về chiến lược tương lai. Lúc đó, Nixon viết: “Xét về lâu dài, chúng ta không thể để Trung Quốc nằm bên ngoài ‘gia đình các quốc gia’ mãi mãi. Thế giới không thể an toàn cho đến khi Trung Quốc thay đổi. Do đó mục tiêu của chúng tôi là đem lại sự thay đổi”.

Với chuyến thăm lịch sử tới Bắc Kinh, ông Nixon sau đó đã khởi động chiến lược gắn kết của mình. Theo ông Pompeo, các nhà hoạch định chính sách Mỹ đã cho rằng khi Trung Quốc thịnh vượng hơn, nước này sẽ cởi mở hơn, thân thiện hơn, đặt ra ít đe dọa cho các nước bên ngoài.

“(Nhưng) loại cam kết mà chúng ta theo đuổi đã không mang lại loại thay đổi bên trong Trung Quốc như tổng thống Nixon hi vọng” – Ngoại trưởng Pompeo nói ngày 24-7. Tuy nhiên, nhà lãnh đạo ngoại giao Mỹ đánh giá “quả thật Richard Nixon đã đúng” khi đưa ra câu nói trên năm 1967.

“Giờ sẽ tùy chúng ta lưu ý những lời của ông” – ông Pompeo phát biểu. Ông nói rằng Mỹ và các đồng minh phải sử dụng “những cách sáng tạo và quyết đoán hơn” để buộc Trung Quốc thay đổi, gọi đây là “nhiệm vụ của thời đại chúng ta”.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh đã chỉ trích bài phát biểu của ông Pompeo, nói rằng những gì vị ngoại trưởng Mỹ đang làm giống như “kiến càng lay cổ thụ” và kêu gọi “thế giới tiến lên ngăn ông ấy gây hại thêm cho thế giới”.

Vì sao Trung Quốc đóng tổng lãnh sự quán Mỹ ở Thành Đô?

Mỹ yêu cầu đóng cửa tổng lãnh sự quán Trung Quốc ở Houston (Texas) – nơi phụ trách các vấn đề liên quan 8 bang miền nam của Mỹ, trong khi Bắc Kinh yêu cầu đóng tổng lãnh sự quán Mỹ ở Thành Đô (Tứ Xuyên) – lãnh sự quán Mỹ xa nhất về phía tây của Trung Quốc.

Tổng lãnh sự quán Mỹ ở Thành Đô mở cửa năm 1985. Người đứng đầu cơ quan này là ông Jim Mullinax, một nhà ngoại giao có khoảng thời gian dài công tác ở nhiều nước châu Á. Năm 1999, người biểu tình đã vây quanh lãnh sự quán này sau vụ đại sứ quán Trung Quốc ở Belgrade trúng bom của Mỹ.

Khi được hỏi tại sao Thành Đô được chọn, người phát ngôn mới của Bộ Ngoại giao Trung Quốc Uông Văn Bân nói rằng một số nhân viên tại lãnh sự quán Mỹ ở đây “đã can thiệp vào chuyện nội bộ của Trung Quốc và gây tổn hại tới các lợi ích an ninh quốc gia của Trung Quốc” – một cáo buộc tương tự phía Washington nhắm vào Bắc Kinh.

Báo New York Times bình luận động thái của Bắc Kinh đã lấy đi “tiền đồn ngoại giao giá trị nhất của Mỹ” để thu thập thông tin về Tân Cương và Tây Tạng – hai khu tự trị nằm ở phía tây Trung Quốc và cũng là những vấn đề nhạy cảm mà Mỹ thường xuyên chỉ trích Trung Quốc.

Trung Quốc không ra thời hạn để đóng cửa lãnh sự quán Mỹ ở Thành Đô, nhưng tổng biên tập Hồ Tích Tiến của Thời Báo Hoàn Cầu nói rằng thời gian để phía Mỹ rời đi là trong 72 giờ. Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng việc đóng cửa cơ quan này của Mỹ là “phù hợp với luật quốc tế”.

Giải thích về việc Trung Quốc chọn đóng lãnh sự quán Mỹ ở Thành Đô, giáo sư quan hệ quốc tế Thành Hiểu Hà tại Đại học Nhân dân (Trung Quốc) cho biết trong các cuộc trả đũa ngoại giao, bên bị tấn công phải trả đũa, nhưng đây là một tình huống khó khăn.

“Nếu Trung Quốc chọn đóng cửa lãnh sự quán Mỹ ở Vũ Hán, nơi hiện trống trơn (nhân viên Mỹ đã sơ tán về nước vì COVID-19) thì Trung Quốc sẽ trông yếu đuối. Nhưng nếu Trung Quốc chọn đóng lãnh sự quán Mỹ ở Hong Kong, Quảng Châu hay Thượng Hải, điều đó quá nghiêm trọng” – ông Thành nhận định.