Những ngày qua, giới quan sát đang theo dõi sát sao tình trạng căng thẳng có thể dẫn đến đổ vỡ Hiệp ước Bầu trời mở.

Cuối tháng 4, sau khi rộ thông tin về việc Mỹ xem xét rút khỏi Hiệp ước Bầu trời mở, Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov khẳng định rằng quyết định này vừa được đưa ra tại Washington, theo RT. Ngoại trưởng Lavrov cho biết giới chuyên gia theo dõi tình hình đã thông báo thông tin và chính quyền Nga tin vào đánh giá này.

Trước đó, tờ The Hill dẫn lời một quan chức ẩn danh thuộc Bộ Ngoại giao Mỹ xác nhận chính phủ nước này đang trong quá trình xem xét lại chi phí và lợi ích liên quan đến việc tham gia hiệp ước.

Hiệp ước Bầu trời mở được ký kết tại Phần Lan ngày 24.3.1992 và có hiệu lực vào năm 2002, cho phép các nước do thám phi vũ trang trên không phận của nhau để thể hiện sự minh bạch về quân sự.

Tờ The Guardian dẫn các nguồn tin cho hay Ngoại trưởng Mike Pompeo và Bộ trưởng Quốc phòng Mark Esper đồng ý về chủ trương rút khỏi hiệp ước và dự kiến Nhà Trắng sẽ sớm đưa ra thông cáo thể hiện ý định, trước khi thông báo chính thức trong vài tháng tới. Theo thỏa thuận, việc rút khỏi hiệp ước sẽ có hiệu lực từ thời điểm 6 tháng sau khi một thành viên thông báo.

Dù hiện có 35 nước tham gia, nhưng hiệp ước chủ yếu được Nga và phương Tây vận dụng để bay do thám trên không phận của nhau. Tuy nhiên, Mỹ nhiều lần chỉ trích Nga vi phạm khi giới hạn các chuyến bay trong phạm vi 500 km gần vùng Kaliningrad và không cho phép do thám dọc theo vùng Nam Ossetia và Abkhazia.

Bên cạnh đó, Bộ trưởng Esper cho rằng việc rút khỏi hiệp ước là nhằm tiết kiệm khi không phải thay thế 2 máy bay Boeing OC-135B Mỹ dùng để do thám.

Hải quân Mỹ quan sát lộ trình máy bay do thám OC-135B  ẢNH: DVIDS

Theo trang Arms Control, Quốc hội Mỹ năm ngoái dành 41,5 triệu USD để thay thế các máy bay, nhưng đề xuất chi của Lầu Năm Góc đưa ra vào tháng 2 lại không có khoản chi này. Bộ trưởng Esper trình bày trước Quốc hội rằng ông đang chờ quyết định từ Tổng thống Donald Trump.

Trong khi đó, 3 thượng nghị sĩ Cộng hòa gồm Richard Burr, Tom Cotton và Ted Cruz gửi thư đến chính phủ vào tháng trước đề nghị rút khỏi hiệp ước với các lý do tiết kiệm và an ninh khi không tiếp tục cho phép Nga thu thập thông tin của Mỹ.

Tuy nhiên, phe ủng hộ hiệp ước cho rằng Mỹ và đồng minh được lợi nhiều hơn so với Nga, vì số chuyến bay trên lãnh thổ Nga nhiều hơn gấp 10 lần so với các chuyến bay của Nga do thám ngược lại. Hơn nữa, việc Mỹ rút sẽ không khiến Nga dừng bay do thám trên các căn cứ của Mỹ ở châu Âu.

Theo bà Alexandra Bell, Giám đốc chính sách tại Trung tâm kiểm soát và giải trừ vũ khí (Mỹ), Nhà Trắng dường như chưa có kế hoạch nào liên quan đến các căn cứ ở châu Âu một khi rút khỏi hiệp ước.

Vào tháng 2, các thượng nghị sĩ Dân chủ Bob Menendez và Jack Reed viết thư đến chính phủ nhấn mạnh rằng hiệp ước là thỏa thuận đa phương quan trọng với vai trò là công cụ minh bạch cho Mỹ và các thành viên. “Nó cung cấp cho Mỹ và các đối tác những hình ảnh trực tuyến, toàn diện của các cơ sở quân sự Nga. Nếu chính quyền tiếp tục đơn phương rút khỏi hiệp ước, Mỹ sẽ ít an toàn và an ninh hơn”, các nghị sĩ cảnh báo.