Crimea trước ngưỡng cửa lịch sử

Người dân Crimea thuộc Ukraine tham gia cuộc trưng cầu dân ý gây tranh cãi mà kết quả được dự đoán sẽ châm ngòi cho nhiều diễn biến khó lường.

Các cử tri Crimea có 2 lựa chọn trong cuộc trưng cầu dân ý hôm qua: sáp nhập vào Nga hoặc vẫn thuộc Ukraine nhưng áp dụng hiến pháp địa phương năm 1992 để tăng quyền tự trị. Kết quả kiểm phiếu dự tính sẽ được công bố trong hôm nay 17.3. AFP dẫn lời Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Crimea Sergey Aksenov nhận định tại phòng phiếu: “Đây là thời khắc lịch sử, mọi người đều hài lòng”. Trong khi đó, Tổng thống lâm thời Ukraine Oleksander Turchinov chỉ trích: “Cuộc trưng cầu được tổ chức dưới sự khống chế của lực lượng quân sự Nga nên kết quả không phản ảnh nguyện vọng thật sự của người dân Crimea. Kremlin cần điều này để chính thức đưa quân vào lãnh thổ của chúng tôi và mở màn cho chiến tranh”.

Quan hệ giữa Kiev và Moscow đang ngày càng căng thẳng và giới quan sát lo ngại cuộc trưng cầu ở Crimea có thể dẫn đến những diễn biến khó lường. Trả lời hãng tin Interfax, quyền Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine Ihor Tenyukh hôm qua cho biết Nga tiếp tục đổ quân vào Crimea và số lượng binh sĩ Nga tại đây đã lên đến 22.000 người. Ngày 15.3, Kiev cáo buộc Nga “xâm lược quân sự” khi điều 80 binh sĩ, 4 trực thăng và 3 xe bọc thép đến làng Strilkove thuộc tỉnh Kherson ở sátCrimea. Tuy nhiên, vào tối qua, ông Tenyukh cho biết bộ quốc phòng hai nước đã đồng ý về một thỏa thuận “ngừng bắn” ở Crimea đến ngày 21.3. Theo đó, các căn cứ quân sự của Ukraine tại đây sẽ được yên ổn trong thời gian này. Hiện vẫn còn khoảng 10 căn cứ quân sự ở Crimea do binh sĩ Ukraine kiểm soát.

Trong cuộc điện đàm với Thủ tướng Đức Angela Merkel hôm qua, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã nói cuộc trưng cầu dân ý tuân thủ luật pháp quốc tế và hứa sẽ tôn trọng quyết định của người Crimea, theo Điện Kremlin. Ông Putin cũng bày tỏ lo ngại về sự leo thang căng thẳng do những nhóm cực đoan ở vùng đông nam Ukraine gây ra. Hai nhà lãnh đạo cũng đồng ý cử thêm quan sát viên thuộc Tổ chức An ninh và hợp tác châu Âu đến miền đông Ukraine. Theo Đài truyền hình RT, thủ lĩnh nhóm Khu vực cánh hữu Dmitry Yarosh đã đe dọa sẽ phá hủy các đường ống dẫn dầu của Nga trên lãnh thổ Ukraine và kêu gọi những người ủng hộ hãy sẵn sàng kháng cự “những kẻ chiếm đóng” người Nga. 

Khó có bất ngờ

Trước khi cuộc trưng cầu dân ý diễn ra, nhiều chuyên gia đã nhận định kết quả gần như chắc chắn là phần lớn cử tri sẽ ủng hộ việc sáp nhập vào Nga. Nguyên nhân đầu tiên là bán đảo này từng có một thời gian dài thuộc Nga và hiện khoảng 60% dân số Crimea là người gốc Nga. Theo báo Le Monde, trước đây, họ không phản đối việc Crimea là CH tự trị của Ukraine. Nhưng khi xảy ra những biến động chính trị làm Tổng thống Ukraine Viktor Yanukovych bị lật đổ hồi tháng 2, cùng với sự trỗi dậy của các lực lượng cực hữu bài Nga, cộng đồng này cảm thấy bị đe dọa.

Bên cạnh đó, viễn cảnh chính quyền lâm thời Kiev sẽ đưa ra những biện pháp cắt giảm ngân sách hà khắc để cứu nền kinh tế đang sa lầy trong khủng hoảng cũng khiến người gốc Nga ở Crimea hướng về Moscow nhiều hơn. Cộng đồng người Ukraine và người Tatars ủng hộ Kiev chỉ chiếm gần 40% dân số Crimea, nên dù có kêu gọi tẩy chay trưng cầu cũng khó xoay chuyển được tình thế. Kế đến, giới quan sát nhận định Nga đang nắm hoàn toàn thế chủ động tại Crimea. Thậm chí, trả lời Đài truyền hình France Télévision, chuyên gia Hélène Blanc cho rằng cuộc trưng cầu chỉ là bước “hợp thức hóa” thực tế bán đảo này đã nhập vào Nga. Tất cả nỗ lực ngoại giao từ mềm mỏng đến cứng rắn của các nước phương Tây trong những tuần qua nhằm ngăn cản Crimea tổ chức trưng cầu đều thất bại trước thái độ không nhượng bộ của Moscow.

Điều khiến cộng đồng quốc tế quan tâm nhất là những gì sẽ diễn ra nếu kết quả từ phòng phiếu cho thấy cử tri ủng hộ Crimea nhập vào Nga. Theo lãnh đạo Aksenov, Simferopol sẽ làm các thủ tục trong vòng một tuần nhưng có thể phải mất đến một năm để Crimea chính thức trở thành lãnh thổ của Nga. Một cách “tình cờ”, ngày 21.3, Hạ viện Nga sẽ nghị luận về dự luật tạo thuận lợi để nước này tiếp nhận một lãnh thổ mới. Ngân hàng trung ương Nga cũng đã chuẩn bị cho việc Crimea chuyển sang dùng đồng rúp. Về kinh tế, bán đảo này chắc chắn sẽ gặp rất nhiều khó khăn sau khi “chia tay” Kiev. Đến nay 85% nguồn nước và 82% nguồn điện của Crimea vẫn do Ukraine cung cấp.

Lan Chi