Học những điều đã quá lạc hậu – Kỳ 3: Thay đổi cách làm và quan điểm về sách giáo khoa

Chưa có cách hiệu quả để cập nhật kiến thức trong sách giáo khoa là điều khó chấp nhận. Nhưng mấu chốt không phải ở chỗ có cập nhật hay không mà phải thay đổi quan điểm lạc hậu về cách làm, vai trò của sách giáo khoa để người dạy và người học chủ động tiếp nhận kiến thức.

Chỉ có những thay đổi vụn vặt, chắp vá

Năm 2008, Bộ GD-ĐT đã có một cuộc “ra quân” sửa sai sót, cập nhật, bổ sung kiến thức sách giáo khoa (SGK) khá rầm rộ. Việc góp ý về chương trình, SGK được gửi đến các hội khoa học, nghề nghiệp và các trường trên cả nước. Sau đợt góp ý này, Bộ dự kiến chỉ đạo Nhà xuất bản (NXB) Giáo dục VN in thành 3 cuốn tài liệu (tương ứng với 3 cấp học tiểu học, THCS, THPT) chỉnh sửa, bổ sung SGK của từng môn. Tuy nhiên, sau đó Bộ quyết định không in thành 3 bộ “tài liệu đính chính” SGK như vậy nữa mà in dưới dạng tờ rơi, gửi về các địa phương hướng dẫn chỉnh sửa một số lỗi chính tả, nội dung sai lệch hoặc không còn phù hợp.

Giáo viên không phải dạy hết, dạy đủ những gì trong sách; hoàn toàn có quyền lựa chọn tài liệu để thiết kế bài giảng, trong đó có sách giáo khoa   Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Vinh Hiển

Năm 2011, Bộ lại có công văn hướng dẫn điều chỉnh nội dung dạy học giáo dục phổ thông. Lần này, việc điều chỉnh theo hướng cắt giảm các nội dung quá khó, trùng lặp, chưa thật sự cần thiết với học sinh (HS), các câu hỏi, bài tập đòi hỏi phải khai thác quá sâu kiến thức lý thuyết, để giáo viên, HS dành thời gian cho các nội dung khác…

Khi ấy, lãnh đạo NXB Giáo dục VN cũng cho biết dù nội dung cơ bản của SGK khá ổn định nhưng việc cập nhật, thay đổi vẫn diễn ra hằng năm khi tái bản SGK. Chẳng hạn những thay đổi trong nghiên cứu khoa học, thay đổi về địa chính, sự mất còn, thăng tiến của những con người… thì SGK vẫn cập nhật.

Dù có vài lần điều chỉnh nhưng đây chỉ là những thay đổi mang tính vụn vặt, chắp vá. Chính vì thế trong báo cáo việc thực hiện chương trình, SGK hiện hành để thuyết minh cho việc cần thiết phải đổi mới chương trình, SGK sau 2015, lãnh đạo Bộ nhận định: “Một số nội dung của SGK còn chưa phù hợp với yêu cầu về mức độ, dung lượng kiến thức quy định ở chuẩn kiến thức, kỹ năng; đôi chỗ quá cầu toàn về tính hệ thống và lô gích khoa học khiến nội dung có phần ôm đồm, nặng nề với đa số HS; có những tình huống thực tiễn gượng ép; những sự kiện, số liệu, thuật ngữ còn thiếu nhất quán giữa các lớp trong cùng một môn học hoặc giữa một số môn học…”.

Sách giáo khoa không phải là pháp lệnh

Trả lời về việc sửa chữa những sai sót trong SGK hằng năm, Thứ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Vinh Hiển cho rằng Bộ vẫn tiếp nhận góp ý về SGK thường xuyên. Khi có thắc mắc về chi tiết hay nội dung nào trong SGK, nếu gửi về Bộ đều sẽ được tiếp thu, trả lời. Cũng theo ông Hiển, hằng năm Bộ vẫn đề nghị NXB Giáo dục tập hợp các ý kiến góp ý và NXB có bộ phận thường trực làm việc này. Những góp ý đúng, Bộ sẽ yêu cầu NXB thực hiện việc chỉnh sửa.

Đề thi lại bám sát sách giáo khoa nên các giáo viên dù có đổi mới vẫn không dám bung hết cỡ, để học sinh còn đạt kết quả tốt trong các kỳ thi   Một giáo viên ở TP.HCM

Ông Hiển cũng thông tin từ lâu Bộ khẳng định SGK chỉ là tài liệu chính để giáo viên dùng dạy học, không phải là pháp lệnh bắt giáo viên, HS phải nhất nhất tuân theo như trước đây. Giáo viên không phải dạy hết, dạy đủ những gì trong sách; hoàn toàn có quyền lựa chọn tài liệu để thiết kế bài giảng, trong đó có SGK.

Những năm gần đây, Bộ cũng yêu cầu phải thay đổi sinh hoạt chuyên môn của các trường. Theo đó, tổ chuyên môn và giáo viên được chủ động điều chỉnh nội dung, tìm phương pháp dạy học phù hợp, tạo cơ hội cho mọi HS tham gia quá trình học tập, làm cho từng bài học có chất lượng hơn.

Tuy nhiên, một giáo viên ở TP.HCM cho rằng: “Do vẫn còn quan điểm học để thi mà đề thi lại bám sát SGK nên các giáo viên dù có đổi mới vẫn không dám bung hết cỡ, để HS còn đạt kết quả tốt trong các kỳ thi”. Đây chính là cái “vòng kim cô” hạn chế sự chủ động của giáo viên khiến dù Bộ khẳng định SGK không là pháp lệnh nhưng giáo viên không dại gì thoát ly SGK.

Tuệ Nguyễn – Lê Đăng Ngọc