Hình dung thế này: bạn vừa đi làm về và kiểm tra đồng hồ rồi thả mình xuống ghế sofa. Bây giờ là 6 giờ chiều. “Chỉ cần lướt nhanh qua TikTok trước bữa tối” bạn tự nhủ, mặc cả với bản thân dành ra chỉ 5 phút rảnh rỗi trước khi nấu ăn. Thế rồi bạn chớp mắt và nhận thấy bên ngoài trời tối. Đã hơn 7 giờ rồi.

Nếu tình huống trên nghe có vẻ quen thuộc, thì bạn không đơn độc. Trên thực tế, trong số 1 tỉ lượt người trên thế giới dùng nền tảng TikTok hằng tháng, có 6,4% (hoặc 64 triệu người) được phân loại là có “nguy cơ” nghiện ứng dụng này, trong khi 25,4% nguy cơ thấp hơn, nhưng vẫn có thể bị nghiện, theo một nghiên cứu mà tờ Cosmopolitan công bố.

Ngày càng thêm nhiều người “nghiện” TikTok  COSMOPOLITAN

Không có công thức cụ thể nào để kiểm tra xem bạn đã nghiện TikTok hay chưa. Tuy nhiên một nghiên cứu khoa học gần đây được công bố trên tờ Addictive Behaviours Journal cho thấy có những dấu hiệu bạn cần chú ý nếu cho rằng mình đã sa vào “nghiện ngập” không lành mạnh, có mối quan hệ khó dứt khỏi nền tảng truyền thông xã hội TikTok.

“Triệu chứng” khi bị nghiện TikTok hay mạng xã hội

Ai đó sẽ lo lắng khi thấy con cái bồn chồn, không chịu ăn và thậm chí nói dối để được truy cập vào TikTok nếu bị hạn chế. Những hành vi như thế minh chứng con bạn hay chính bạn đã bắt đầu nghiện sử dụng TikTok nói riêng và điện thoại di động nói chung.

Các dấu hiệu chính xác nhất của chứng nghiện là người dùng trở nên căng thẳng, cáu kỉnh, lo lắng hoặc thể hiện cảm xúc mạnh mẽ, buồn bực khi bị tước quyền truy cập vào mạng xã hội.

Không chỉ vậy, nghiên cứu của Addictive Behaviours Journal từ phân tích dữ liệu 354 sinh viên đại học cho thấy mối tương quan giữa nguy cơ phát triển chứng nghiện TikTok cũng như các vấn đề sức khỏe tâm thần. Người dùng TikTok được xác định là “có nguy cơ nghiện” nhiều khả năng bị cô đơn và hướng nội, dễ dẫn đến trầm cảm.

Điều gì khiến TikTok trở nên hấp dẫn đến như vậy? Một số lý do khiến chúng ta thấy mình liên tục bị cuốn vào những buổi tối “ôm” điện thoại, tay thoăn thoắt lướt hết trang này đến trang khác trên TikTok.

Trẻ em là đối tượng dễ bị “nghiện” TikTok nhất FORBES

Một đoạn clip trên TikTok có thời lượng từ 15 đến 30 giây đủ để không làm chán người theo dõi nhưng thừa sức gây chú ý. TikTok còn tạo ra sự “công bằng” khi ai cũng có thể trở nên nổi tiếng, được nhiều người theo dõi và nếu trở thành một TikToker thì cơ hội kiếm tiền dựa vào nền tảng này càng rộng mở.

Một TikToker giờ có sức ảnh hưởng lớn trên mạng xã hội khi nhà nhà, người người đều sống “không thể thiếu internet“. Một TikToker có lượng theo dõi hàng chục ngàn hay hàng trăm ngàn, thậm chí cả triệu người khi review tốt-xấu một dịch vụ từ khách sạn, nhà nghỉ, nhà hàng, quán ăn… thì đủ hiểu mức độ ảnh hưởng đến doanh thu, uy tín của nơi được “review” sẽ như thế nào khi mà những đánh giá này không được kiểm chứng bằng một bên thứ ba trung lập.

Đó là chưa nói đến những clip độc hại, gợi dục, dâm ô, phản cảm tràn lan trên TikTok mà không nơi nào quản lý. Thứ “virus tinh thần” này tàn phá tâm hồn nhiều người, đặc biệt là trẻ em khi bị nghiện TikTok, đưa người xem có những suy nghĩ, hành vi lệch lạc. Đơn giản bởi những người tạo ra các clip độc hại này đôi khi họ không thẩm định được những gì họ đã tạo ra trên nền tảng mạng xã hội này trước áp lực “câu view”, “câu like” càng nhiều càng tốt. Người xem TikTok, đặc biệt là trẻ em luôn có xu hướng làm theo những gì mà TikToker “bày vẽ”, đôi khi dẫn đến kết cuộc đau lòng.

Tiến sĩ Julie Albright, một nhà xã hội học chuyên về văn hóa kỹ thuật số, giải thích: “Khi xem TikTok, đôi khi bạn nhìn thấy một bức ảnh, đoạn clip hoặc thứ gì đó thú vị và nó thu hút sự chú ý của bạn . Và cứ thế, bạn muốn tiếp tục xem mãi”. So sánh trải nghiệm sử dụng TikTok với máy đánh bạc, chuyên gia lưu ý rằng khi bạn lướt màn hình, mắt sẽ bắt gặp một số thứ thích và không thích, điều này thúc đẩy bạn muốn tiếp tục.

“Đó là cách nền tảng này được thiết kế, giống hệt như một máy đánh bạc. Và một điều mà chúng tôi biết chắc máy đánh bạc là chất gây nghiện. Các nền tảng trên mạng xã hội trong đó gồm cả TikTok có đầy đủ những chức năng gây nghiện”, Tiến sĩ Julie Albright nhận định.

Cách cai nghiện TikTok

Nếu bạn lo lắng về việc sử dụng TikTok (hoặc bất kỳ mạng xã hội nào khác), một số điều bạn có thể làm để giảm thời gian lệ thuộc vào chúng như đặt giới hạn thời gian sử dụng trên ứng dụng thông qua cài đặt của điện thoại hoặc xóa ứng dụng hoàn toàn nếu bạn muốn có thời gian nghỉ dài hơn. Tanya Goodin – người sáng lập phong trào an ninh kỹ thuật số Time To Log Off – cũng khuyên bạn nên tạo vùng “cấm” ở nhà khi đụng đến điện thoại.

Nếu quyết định ngưng TikTok, bạn cần làm gì đó để giúp không bị phân tâm và bị nghiện trở lại. Goodin cho rằng: “Tìm kiếm thứ gì đó thực sự hấp dẫn để làm bằng cả hai tay là cách tuyệt vời, ngăn bạn nhấc điện thoại lên theo phản xạ và lướt màn hình không có mục đích”.

Tất nhiên, nếu lo lắng về tác động của TikTok đối với sức khỏe tâm thần, bạn nên nói chuyện với một người bạn hoặc thành viên gia đình đáng tin cậy hay liên hệ với một tổ chức từ thiện sức khỏe tâm thần để cai nghiện. Riêng với con trẻ, lời khuyên là tạo điều kiện để chúng được hướng ngoại bằng các hoạt động vui chơi giải trí, thể dục thể thao, giảm tối đa thời lượng “ôm” điện thoại lướt màn hình. Nghịch lý luôn là: khi cha mẹ bù đầu làm việc, kiếm tiền thì đó là lúc TikTok xâm chiếm tâm hồn các bé nhanh và nhiều nhất vì bậc sinh thành cứ ngỡ chúng vô hại và làm cho bọn trẻ ngồi yên, không quậy phá, vòi vĩnh.

Nhiều người sử dụng điện thoại lướt mạng xã hội ngay cả trong phòng vệ sinh COSMOPOLITAN

“Cho dù bạn sẽ là một bác sĩ, một kỹ sư hay thợ sửa ống nước, bạn phải mất một thời gian dài để học hỏi và hoàn thiện kỹ năng của mình để trở thành chuyên gia trong lĩnh vực đó. Và tôi nghĩ rằng bằng cách nào đó chúng ta phải truyền tải thông điệp này đến những người trẻ, rằng các bạn phải cho bản thân thời gian để phát triển, trở thành bậc thầy với nhiều kinh nghiệm, chứ không mất thời gian vô bổ vào việc lướt TikTok. Vì vậy, có lẽ chúng ta không thể mất hy vọng rằng những người trẻ – và cả những người lớn tuổi – đang hoàn toàn mất dần sự chú ý của họ ngoài đời thực. Rốt cuộc, với mọi phương tiện truyền thông đã được giới thiệu trong hàng trăm năm qua, từ radio đến TV, máy tính đến điện thoại và giờ là internet thì đều có những tiếng kêu chói tai rằng công nghệ đang dần hủy hoại nền văn minh nhân loại”, Tiến sĩ Julie Albright Albright nhận định trên tờ Forbes.

Điều chúng ta có thể nói chắc chắn là TikTok nói riêng, mạng xã hội nói chung đang thay đổi nền văn minh và thay đổi cả con người.

ĐỖ TUẤN

TNO