Những ngày gần đây, mạng xã hội và báo chí xôn xao chia sẻ về những tên đề tài luận án tiến sĩ mà nếu chỉ đọc tên sẽ không thấy được hàm lượng khoa học hay ý nghĩa về mặt thực tiễn. Thoạt tiên là luận án tiến sĩ “Nghiên cứu giải pháp phát triển môn cầu lông cho công chức, viên chức thành phố Sơn La” của nghiên cứu sinh Đặng Hoàng Anh, đã gây bão trên mạng xã hội. Tiếp theo là một loạt luận án khác cũng bị “bêu tên” do tên gọi được cho là chưa xứng tầm là một luận án tiến sĩ.

Từ đó, nhiều nhà chuyên môn cũng như người dân đặt ra rất nhiều câu hỏi về chất lượng chuyên môn của các luận án tiến sĩ.

Trước việc này, bà Nguyễn Thu Thuỷ, Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ GD-ĐT, đã chia sẻ với báo giới về quan điểm của Bộ GD-ĐT trong vấn đề kiểm soát chất lượng đào tạo sau đại học nói chung, đào tạo tiến sĩ nói riêng.

Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam vừa bị phát hiện có nhiều sai phạm trong đào tạo tiến sĩ  NGỌC THẮNG

Không được dễ dãi, nể nang trong đào tạo và đánh giá

Theo bà Thuỷ, hệ thống văn bản chính sách do Bộ GD-ĐT ban hành đã và đang được hoàn thiện nhằm bảo đảm chất lượng đào tạo, tăng cường sự minh bạch, gia tăng vai trò giám sát của các bên liên quan trong quá trình đào tạo tiến sĩ trên tinh thần thực hiện tự chủ đại học và nâng cao trách nhiệm giải trình của các cơ sở đào tạo. Đặc biệt, Bộ GD-ĐT đánh giá rất cao vai trò phản biện, giám sát của cộng đồng khoa học đối với chất lượng các luận án tiến sĩ.

Theo quy định của Bộ GD-ĐT, luận án tiến sĩ là báo cáo tổng hợp kết quả học tập và nghiên cứu của nghiên cứu sinh, thể hiện nghiên cứu sinh có khả năng độc lập nghiên cứu, sáng tạo tri thức mới có giá trị làm gia tăng tri thức khoa học của lĩnh vực nghiên cứu hoặc đề xuất những ý tưởng, giải pháp mới giải quyết những vấn đề đang đặt ra ở lĩnh vực nghiên cứu trong những hoàn cảnh thực tiễn cụ thể.

Việc đánh giá luận án phải tuân thủ quy trình 3 bước: đánh giá luận án ở đơn vị chuyên môn; phản biện độc lập; bảo vệ luận án tại hội đồng cấp trường, viện.

Người phản biện luận án là những nhà khoa học, chuyên gia ở Việt Nam hoặc ở nước ngoài (ít nhất có người không công tác tại cơ sở đào tạo), có kinh nghiệm nghiên cứu khoa học và chuyên môn phù hợp với đề tài nghiên cứu của luận án.

Thành viên hội đồng đánh giá luận án phải là những nhà khoa học có tiêu chuẩn như người hướng dẫn, trong đó chủ tịch hội đồng phải là giáo sư hoặc phó giáo sư ngành phù hợp với chuyên môn của đề tài luận án.

Kết quả nghiên cứu của đề tài luận án phải được công bố trên các tạp chí, sách chuyên môn tham khảo, hội nghị khoa học ở trong hoặc ngoài nước. Thông tin buổi bảo vệ luận án, nội dung toàn văn luận án phải được đăng tải trên trang thông tin của Bộ GD-ĐT, của các cơ sở đào tạo trước và sau khi bảo vệ luận án.

Theo quy chế về đào tạo tiến sĩ, Bộ GD-ĐT sẽ tổ chức thẩm định nội dung một số luận án tiến sĩ khi có phản ánh, khiếu nại hoặc tố cáo hay theo yêu cầu của công tác quản lý, kiểm tra và giám sát. “Như vậy, với những luận án có phản ánh và có ý kiến của dư luận, Bộ GD-ĐT sẽ tiến hành thẩm định theo đúng quy chế hiện hành”, bà Thuỷ cho biết.

Bà Thuỷ khẳng định: “Quy định về việc đánh giá chất lượng luận án, hàm lượng khoa học của từng luận án là minh bạch, rõ ràng và trước hết là trách nhiệm của cơ sở đào tạo, của người hướng dẫn, của đơn vị chuyên môn và của các nhà khoa học tham gia vào các bước đánh giá luận án, trong đó vai trò của người hướng dẫn là quan trọng nhất. Việc này cũng gắn liền với uy tín của người hướng dẫn, của hội đồng đánh giá và của cơ sở đào tạo”.

Bà Thuỷ cho biết thêm: “Những quy định này cũng đặt ra yêu cầu cho các cơ sở đào tạo, người hướng dẫn khoa học, những nhà khoa học được tin tưởng giao trọng trách cầm cân nảy mực phản biện luận án… phải luôn đề cao đạo đức khoa học, nghiêm minh, trung thực, khách quan, không nể nang dễ dãi trong quá trình đào tạo và đánh giá để nâng cao chất lượng đầu ra của sản phẩm được đào tạo; nâng cao nhận thức về việc minh bạch thông tin, giữ gìn uy tín về chất lượng chuyên môn chính là đảm bảo cho sự phát triển bền vững của mỗi cơ sở đào tạo tiến sĩ”.

Hội đồng và người hướng dẫn cần nghiêm túc

Theo bà Thuỷ, với chức năng quản lý nhà nước về giáo dục đại học và thực hiện vai trò giám sát, thanh tra, kiểm tra, Bộ GD-ĐT luôn yêu cầu các cơ sở đào tạo chủ động và thực hiện trách nhiệm giải trình trong quá trình đào tạo. Bộ cũng đề nghị các bên liên quan và toàn xã hội tiếp tục tăng cường giám sát, phản ánh, tư vấn… nhằm tăng cường chất lượng đào tạo các trình độ của giáo dục đại học, trong đó có đào tạo tiến sĩ.

Đối với việc đào tạo tiến sĩ, là bậc học cao nhất trong hệ thống, là đào tạo nhân lực có trình độ cao, vì vậy, Bộ GD-ĐT đã yêu cầu các cơ sở đào tạo phải nâng cao chất lượng, không chạy theo số lượng, chú trọng đến việc công khai minh bạch quy trình lựa chọn và giao đề tài luận án cho nghiên cứu sinh, nâng cao tự chủ và trách nhiệm giải trình trong chuyên môn học thuật…

Trên thực tế, việc đánh giá luận án không chỉ ở tên đề tài mà còn ở nội dung và giá trị khoa học và giá trị thực tiễn của luận án được cộng đồng khoa học trong lĩnh vực nghiên cứu đó chấp nhận. Tuy nhiên, Bộ GD-ĐT yêu cầu các hội đồng xét duyệt và người hướng dẫn cần nghiêm túc, nghiêm minh, không duyệt những tên đề tài có phạm vi quá hẹp, không đủ tầm của một luận án tiến sĩ, gây dư luận xã hội như đang được lan truyền, đặc biệt là đối với những luận án thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và quản lý.

Các trường cần tiếp tục tăng cường minh bạch thông tin về quy trình đào tạo tiến sĩ để tranh thủ tiếp nhận và tổng hợp các phản biện xã hội và phản hồi của các bên liên quan về chất lượng đào tạo tiến sĩ, khai thác triệt để lợi thế của công nghệ thông tin trong rà soát việc sao chép luận văn, luận án và thực hiện tốt liêm chính khoa học.

Cần nâng cao nhận thức và vai trò giám sát, phản biện của cộng đồng khoa học trong đánh giá luận án tiến sĩ, giữ gìn đạo đức khoa học, tránh việc nể nang, dễ dãi để bảo đảm giá trị khoa học của từng luận án, góp phần gia tăng tri thức khoa học của lĩnh vực nghiên cứu hoặc đề xuất những ý tưởng, giải pháp mới giải quyết những vấn đề đang đặt ra ở lĩnh vực nghiên cứu trong những hoàn cảnh thực tiễn cụ thể.