GS Katalin Kariko – Ảnh: NAM TRẦN

Sáng nay 21-1, chủ nhân của các giải thưởng khoa học công nghệ toàn cầu VinFuture có buổi giao lưu với các sinh viên Trường ĐH VinUni.

Đó là tác giả của các công trình: công nghệ gốc vắc xin mRNA; vật liệu khung cơ kim (MOFS); vật liệu điện tử hữu cơ có tính năng như da người và công trình nghiên cứu giúp ngăn nguy cơ lây nhiễm HIV và giảm gánh nặng bệnh AIDS.

Phát biểu tại chương trình, bà Lê Mai Lan, phó chủ tịch Tập đoàn VinGroup, chia sẻ sự kiện quy tụ rất nhiều nhà khoa học, nhà kinh doanh, nhà giáo dục cũng như các bạn sinh viên đến từ Việt Nam cũng như nhiều quốc gia trên thế giới.

“Hôm nay tất cả chúng ta quy tụ ở đây để được truyền cảm hứng, kết nối với chung một mục tiêu: chuẩn bị, tạo dựng cho một tương lai tốt đẹp hơn” – bà nói.

GS Katalin Kariko (trái) chia sẻ với GS Pieter Cullis trước sự kiện – Ảnh: NAM TRẦN

Xuất hiện tại buổi giao lưu là 3 nhà khoa học – chủ nhân của giải thưởng VinFuture trị giá 3 triệu USD: GS Katalin Kariko, GS Drew Weissman, GS Pieter Cullis với công nghệ mRNA, mở đường tạo ra các loại vắc xin ngăn ngừa COVID-19 hiệu quả.

Cùng với đó là sự tham gia của GS Omar Yaghi, GS Zhenan Bao và GS Salim Abdoll Karim và GS Quarraisha Abdoll Karim.

3 câu hỏi cùng nhà khoa học tiên phong khám phá vật liệu mới

Mở đầu buổi giao lưu, GS Omar Yaghi – chủ nhân giải đặc biệt dành cho “Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới” với công trình tiên phong khám phá ra vật liệu khung cơ – kim (MOFs) đưa ra 3 câu hỏi cho sinh viên tại buổi giao lưu: Làm thế nào để giảm thiểu khí thải carbon? Làm thế nào để tạo ra nguồn nước uống từ không khí? Bằng 1 gam vật liệu gì, chúng ta có thể che phủ được 1 sân bóng đá?

Để dẫn lối cho 3 câu hỏi, GS Omar Yaghi chia sẻ về niềm đam mê khoa học của bản thân. Lúc 10 tuổi, cậu bé Omar vào thư viện say mê với cuốn sách có “một hình ảnh rất ấn tượng”. Nhiều năm sau, Omar mới biết đó là hình ảnh về mô hình phân tử.

“Đó là khởi điểm tình yêu của tôi với hóa học, vật liệu, với đam mê phát minh tạo ra vật liệu mới là vật liệu khung cơ – kim” – ông nói.

Ông chia sẻ ngày nhỏ không nghĩ mình có thể thay đổi thế giới, hoặc có thể tạo ra vật liệu có ý nghĩa lớn tới vậy. Ông đến với hóa học là từ vẻ đẹp của phân tử, nhưng nhờ đó đã thôi thúc ông gián tiếp giải quyết các vấn đề của hành tinh.

Bày tỏ vui mừng khi nhận giải thưởng VinFuture đã vinh danh nhà khoa học trong lĩnh vực vật liệu mới, GS Omar chia sẻ một mình nhà khoa học thì không thể làm được mà đó là sự đóng góp của cộng đồng các nhà khoa học. Còn ông nhận mình “chỉ là người mở cánh cửa đó”.

GS Omar Yaghi (Mỹ), chủ nhân giải đặc biệt cho “Nhà khoa học nghiên cứu các lĩnh vực mới”, giao lưu tại chương trình với chủ đề Không giới hạn – Ảnh: NAM TRẦN

“Phát minh của bà có thể giúp con cảm nhận được những gì?”

Khán phòng giao lưu lặng đi khi được chứng kiến hình ảnh của cô bé không tay Nguyễn Như Linh (ở thôn Trung, xã Thượng Lâm, huyện Mỹ Đức, Hà Nội) có thể làm mọi việc bằng đôi chân bé nhỏ của mình.

“Thưa bà, phát minh của bà có thể giúp con cảm nhận được những gì?” – Linh đặt câu hỏi.

GS Zhenan Bao – chủ nhân giải đặc biệt dành cho “Nhà khoa học nữ” với công trình nghiên cứu các vật liệu điện tử hữu cơ có đặc tính của da người giải đáp cho cô bé: “Da nhân tạo có rất nhiều cảm biến, giúp tạo ra những tín hiệu điện tử, gửi tín hiệu cho não bộ, giúp con có thể hiểu thông tin, nắm bắt được những điểm chạm vào đồ vật như hoa, giấy như một làn da thông thường”.

Từ cô bé Linh, các bạn trẻ hiểu thêm điều đã thôi thúc GS Zhenan Bao cùng đội ngũ nhà khoa học miệt mài tìm ra “vật liệu mang đến cảm giác cho làn da”.

“Nếu có thể tạo ra một điện thoại có màn hình gập thì sao chúng ta không thể tạo ra những thứ có thể giúp người khuyết tật? Đó là điều thôi thúc chúng tôi nghiên cứu phân tử để tạo ra một làn da nhân tạo, cũng giống như chúng ta tạo ra cảm biến của cơ thể để nắm bắt cảm giác của việc chạm vào đồ vật” – bà nói.

Đó là điểm khởi đầu đưa bà cùng đội ngũ nhà khoa học tạo ra da nhân tạo như da người, là loại vật liệu hữu cơ cho phép biến thiết bị điện tử thành một phần trên cơ thể người với khả năng co giãn, tự chữa lành và tự phân hủy sinh học.

Bé Nguyễn Như Linh giao lưu giáo sư Zhenan Bao – Ảnh: NAM TRẦN

Giáo sư Zhenan Bao – Ảnh: NAM TRẦN

“HIV vẫn còn, chúng ta vẫn phải đi tìm giải pháp cho nó”

Mang theo nỗi ám ảnh với “căn bệnh thế kỷ” HIV nơi mình sinh ra, vợ chồng nhà khoa học đến từ Nam Phi – GS Salim Abdoll Karim và GS Quarraisha Abdoll Karim với công trình nghiên cứu giúp ngăn nguy cơ lây nhiễm HIV và giảm gánh nặng bệnh AIDS xuất sắc trở thành chủ nhân giải đặc biệt ở hạng mục dành cho “Nhà khoa học đến từ các nước đang phát triển”.

Hai nhà khoa học cho biết hiện nay phụ nữ có tỉ lệ mắc HIV cao gấp 4 lần nam giới. Tuy nhiên, ở thời điểm bắt đầu nghiên cứu, họ nhận thấy không nhiều phụ nữ được tiếp cận những biện pháp phòng tránh HIV.

Trong hành trình nghiên cứu về HIV và viêm phổi, họ phát hiện những hoạt chất có thể hữu ích trong điều trị HIV. “Chúng tôi phải tạo ra sản phẩm nào để phụ nữ không còn lo lắng về căn bệnh thế kỷ nữa?” – ông bà trăn trở.

Với kinh nghiệm lâu năm trong lĩnh vực dịch tễ, hai nhà khoa học đã phát triển một loại gel có chứa dược chất tenofovir giúp kháng virus HIV và ngăn chặn nguy cơ lây nhiễm. Qua đó, đặt nền móng cho phương pháp điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP).

Không dừng lại ở đó, ông bà Karim cũng tạo ra thuốc dạng uống nhằm thiết lập chiến lược phòng ngừa HIV đặc biệt dành cho phụ nữ, trẻ em nữ và hạn chế nguy cơ lây nhiễm HIV cho trẻ sơ sinh.

“HIV vẫn còn trên thế giới, và chúng ta vẫn phải đi tìm giải pháp cho nó” – vợ chồng ông bà Karim gửi gắm thông điệp.

Vợ chồng nhà khoa học từ Nam Phi, bà Salim Abdool Karim và ông Quarraisha Abdool Karim – Ảnh: NAM TRẦN

“Người đứng sau” công nghệ gốc mRNA: Làm, làm nữa, và làm tiếp nhiều hơn

Phần 4 của chương trình với chủ đề “hy vọng”, khán giả được giao lưu cùng 3 chủ nhân của giải thưởng chính VinFuture trị giá 3 triệu USD: GS Katalin Kariko, GS Drew Weissman, GS Pieter Cullis với công nghệ gốc mRNA mở đường tạo ra các loại vắc xin ngừa COVID-19.

Theo đó, công nghệ sử dụng mRNA đã được sửa đổi, bao bọc trong các hạt nano lipid giúp ngăn hệ thống miễn dịch phản ứng với mRNA khi được đưa vào cơ thể và không gây ra “bão cytokine”, không gây độc tính hoặc tác dụng phụ.

Dựa trên khám phá của GS Kariko và GS Weissman cùng với việc tạo ra hạt nano lipid của GS Cullis, các công ty dược phẩm như Pfizer-BioNTech, Moderna sản xuất được vắc xin phòng chống dịch COVID-19 hữu hiệu trong thời gian ngắn kỷ lục.

“Cả một thập kỷ và nhiều thập kỷ nữa, những nhà nghiên cứu không phải tâm điểm của mọi thứ đâu, không như lần này tôi được chiếu sáng khi đứng ở đây. Ước gì ngay lúc này, những người bạn đồng nghiệp của tôi cùng đứng trên sân khấu với tôi – những người trong suốt nhiều thập kỷ đã đứng sau những nghiên cứu” – bà Katalin chia sẻ cảm xúc.

GS Katalin Kariko thích thú với món quà là Nem của Việt Nam khi giao lưu tại chương trình – Ảnh: NAM TRẦN

Trước buổi nói chuyện, bà chuẩn bị bài nói về khó khăn trong cuộc sống cũng như trong quá trình nghiên cứu. Tuy nhiên, sau khi lắng nghe hành trình của những nhà khoa học đoạt giải VinFuture, bà nói “khó khăn của tôi không sánh gì”.

“Tôi đứng ở đây là hành trình nỗ lực vượt qua những căng thẳng. Nhưng bạn biết không, căng thẳng lại đưa đến cho ta phấn khích. Ngay cả trong cẳng thẳng, nếu tiêu cực tìm đến, chúng ta cũng phải nghĩ đến điều tích cực” – bà đưa ra lời khuyên. Bà cũng cho rằng hầu hết nhà khoa học có mặt tại đây đều suy nghĩ về những điều họ có thể làm để vượt qua khó khăn.

Với hành trình nghiên cứu khoa học, GS Katalin Kariko chia sẻ với các nhà khoa học trẻ, các bạn trẻ rằng: “khi làm là phải yêu, khi yêu thì chúng ta mới làm hết cả tâm trí”.

Bà cho rằng đừng nên lo lắng chúng ta có đang đi, đang làm một mình hay không mà phải luôn nghĩ rằng sẽ có người khác hỗ trợ chúng ta.

“Không phải lo lắng về sự thiếu thốn, mà phải suy nghĩ từ thiếu thốn thì chúng ta có thể làm nên thành công. Chẳng hạn như, nếu thiếu thốn bạn có thể tìm một “ông chồng” hỗ trợ mà. Ai cũng vậy, có thể là chồng, là bạn, là đồng nghiệp giúp ta vượt qua khó khăn! Làm, làm nữa, và làm tiếp nhiều hơn” – GS Katalin Kariko gửi đến thông điệp.

Ba bộ óc thiên tài góp phần giải quyết vấn đề thế giới: đại dịch COVID-19

Quy tụ về Việt Nam là “ba bộ óc thiên tài” – chủ nhân giải thưởng chính VinFuture – đã phát minh ra công trình giúp giải quyết vấn đề của nhân loại trong suốt 2 năm qua: đại dịch COVID-19.

Nhưng với GS Katalin Kariko, bà đã miệt mài theo đuổi mRNA từ những năm 1989.

Trước đại dịch COVID-19, chẳng ai biết đến tên tuổi của bà, không có bất kỳ giải thưởng nào. Nhưng nay đứng trên bục vinh danh của giải thưởng VinFuture, bà nói: “trước đó tôi chưa bao giờ hình dung mình sẽ được nhận những giải thưởng, không hẳn mong muốn mọi người biết đến tôi. Nhận giải thưởng này, tôi rất tự hào”.

Chia sẻ về “hành trình gặp gỡ” với GS Katalin Kariko, GS Drew Weissman bật mí điều này bắt đầu từ việc họ dùng chung… máy photocopy. Ông nghiên cứu trong lĩnh vực sinh học và muốn tạo ra vắc xin, còn bà Katalin chuyên nghiên cứu về mRNA thông tin, từ đó họ trao đổi, hợp tác với nhau để ứng dụng công nghệ mRNA trong điều chế vắc xin.

“Khi bắt đầu cộng tác với nhau, rất khó khăn vì ko ai quan tâm đến mRNA, ít người chung chí hướng, không ai tin tưởng, không ai tài trợ. Nhưng chúng tôi vẫn kiên trì, bền bỉ, nhờ đó nhận được sự tin tưởng, nhận được tài trợ” – ông Weissman nói.

Nhưng để đưa mRNA vào cơ thể phải qua một phương tiện nào đó, vì nếu không sẽ bị phân hủy rất nhanh, hai giáo sư Weissman và Kariko đã thử nghiệm 40 hợp chất khác nhau và chỉ thành công khi sử dụng công nghệ nano lipid của của GS Pieter Cullis.

GS Cullis – “người thứ ba” cùng chung chí hướng cho biết từ khoa học cơ bản đến với ứng dụng thực tế là điều không dễ dàng, không phải ai cũng thành công. Nhưng cả ba đã thành công với công trình công nghệ gốc vắc xin mRNA.

“Nhận giải thưởng chính, các ông bà có ý tưởng, sáng kiến gì để mở rộng hợp tác?”. Trả lời câu hỏi này, GS Drew Weissman cho biết đó là mục đích chính đưa các nhà khoa học đến Việt Nam lần này, quy tụ trong sự kiện của Tuần lễ trao giải VinFuture.

“Tôi thực sự muốn đến Việt Nam. Mục tiêu chính là thiết lập hợp tác tại Việt Nam, thành lập một liên minh, một hiệp hội, một chương trình hợp tác chung tại Đông Nam Á để các nhà khoa học cùng chung tay cho phát triển vắc xin trong khu vực của chúng ta” – ông Drew bày tỏ.

Ông chia sẻ ở Mỹ hay Việt Nam, vắc xin COVID-19 đã được bao phủ. Tuy nhiên, ở châu Phi thì tỉ lệ này đang rất thấp. Do đó, ông Drew cho rằng điều mà chúng ta có thể làm là “cung cấp vắc xin, hoặc cung cấp năng lực để họ tự sản xuất, cung ứng vắc xin, để cả khi đại dịch kết thúc thì với các bệnh khác, họ cũng có thể tự sản xuất vắc xin”.

3 nhà khoa học – chủ nhân của giải thưởng VinFuture trị giá 3 triệu USD: GS Katalin Kariko, GS Drew Weissman, GS Pieter Cullis chia sẻ về quá trình nghiên cứu của mình – Ảnh: NAM TRẦN