Học sinh Trường THPT Nguyễn An Ninh (Q.10, TP.HCM) tặng hoa cho cô giáo chúc mừng Ngày nhà giáo VN – Ảnh: NHƯ HÙNG

Vài chục năm qua, mỗi khi chủ đề về thi cử được khơi lên, công luận cũng sôi nổi hưởng ứng nhưng rồi tình hình vẫn chậm được cải thiện.

“Học thật, thi thật, nhân tài thật” là mệnh đề cô đọng về ý nghĩa nên cần có nhiều ý kiến phân tích để cùng nhau hiểu sâu thêm. Và quan trọng hơn nữa là phải đề xuất giải pháp khả thi, hữu hiệu để câu khẩu hiệu này đi vào cuộc sống.

Ngành giáo dục đang đa dạng hóa các hình thức đánh giá trình độ người học, đây là con đường cải tiến đúng đắn, nên được tiếp tục để vừa mở thêm cơ hội cho người học vừa thực hiện nghiêm các kỳ thi hơn, chọn lọc đúng người giỏi hơn và loại được người học giả.
TS Hồ Thiệu Hùng

Khi nào người học chịu học thật?

Chỉ khi thấy việc học đó là cho mình, giúp ích cho cuộc sống của chính mình và gia đình, xã hội. Khi người học còn quá nhỏ để nhận ra điều này thì đứa bé sẽ học thật khi thấy học là vui, vui hơn khi phải ngồi nhà hay đi làm để kiếm cơm từ tuổi nhỏ. Khi nào thì học là vui?

Là khi được học với thầy cô dạy vui và dễ hiểu, dạy những điều thiết thực, áp dụng tốt trong cuộc sống thường ngày. Lớn thêm năm bảy tuổi nữa, người học sẽ nhận ra có nội dung môn học trong chương trình là “chán ngắt” với mình, có thầy cô dạy không hề vui chút nào nhưng trước áp lực của cha mẹ và trường, mình vẫn phải học.

Để học sinh chịu học và để đánh giá trình độ của học sinh, ngành giáo dục đề ra biện pháp thi cử. Thi cử biến thành mệnh lệnh thúc học trò chăm học. Lâu ngày học để thi trở thành “động cơ” chi phối quá trình học tập của nhiều người học.

Điểm thi, điểm học bạ hiện là cơ sở chủ yếu để đánh giá trình độ người học. Muốn thi đậu cao phải có học bạ đẹp, phải học tủ, có khi còn phải học thêm với thầy cô đang dạy lớp mình.

Khi thi, có học sinh còn có “tay trong”, có người “bảo trợ”. Vậy là cuộc thi trở thành không thật, không công bằng với số đông người học. Thực tế nhiều năm qua đã có gian lận trong các kỳ thi, thậm chí gian lận có hệ thống.

Cấp quản lý ra sức đối phó thì những học sinh và giáo viên mất chất càng ra sức ứng phó. Không ít sinh viên tốt nghiệp đại học bị cuộc sống chê vì thiếu hiểu biết về nghề nghiệp dù đủ về bằng cấp. Thị trường lao động vẫn khát nhân tài thật. Tương lai của quốc gia vì vậy mà bớt sáng.

Cách đối xử với người thầy có ảnh hưởng quan trọng

Để đưa khẩu hiệu “Học thật, thi thật, nhân tài thật” vào cuộc sống, thiết nghĩ cần có cách nhìn nhận sâu hơn về quan hệ giữa học – thi – nhân tài với bổn phận làm thầy. Trước hết xin nhắc lại một chân lý được người đời đúc kết: “Muốn đọc tương lai của một quốc gia, hãy nhìn vào giáo dục. Muốn đọc tương lai của giáo dục, hãy nhìn vào cách đối xử với người thầy”.

Vâng, cách đối xử với người thầy có ảnh hưởng rất quan trọng đến tương lai của một quốc gia. Không nhất thiết lương giáo viên phải cao nhất hay thuộc hàng cao nhất trong bảng thang lương.

Chỉ cần lương đủ sống và hai vợ chồng cùng làm việc thì đủ nuôi gia đình ở mức trung bình của xã hội là yên tâm rồi, khỏi lo chạy lo cơm áo gạo tiền, khỏi bị cám dỗ làm thêm những việc khiến lương tâm và lòng tự trọng của người làm thầy thấy áy náy. Khi đó người thầy có thể chuyên tâm dạy thật.

Chỉ cần được đối xử một cách tôn trọng bởi học sinh cùng cha mẹ các em và chính quyền các cấp là người thầy thấy mình được cả xã hội tôn trọng rồi.

Và nếu trong ngày 20-11 hằng năm, lãnh đạo chính quyền ngoài việc thăm các nhà quản lý giáo dục lão thành còn đi thăm hỏi được những nhà giáo tiêu biểu từng thầm lặng đứng lớp cả đời thì thái độ trân quý đó sẽ lan truyền mạnh mẽ.

Những giáo viên trọn đời sống vì sự nghiệp giáo dục, được phụ huynh cùng học sinh kính trọng, thương yêu chính là những nhân tài thật mà cả xã hội cần nâng niu, tôn trọng, vinh danh. Có vậy thì sẽ càng có nhiều người trẻ có tài năng muốn đi theo nghề dạy học.

Dạy học sinh, sinh viên không chỉ là dạy kiến thức mà còn phát triển năng lực, phẩm chất làm người.

Việc này đòi hỏi khắt khe hơn dạy kiến thức bởi việc “trồng người” này chỉ tốt khi chính người thầy làm tấm gương về người tử tế cho học trò qua cuộc sống hằng ngày của mình, trong đó dạy thật mỗi tiết lên lớp là một biểu hiện quan trọng nhất.

Thầy có hết lòng dạy thật thì mới hi vọng học sinh sinh viên chịu học thật. Thực tế cho thấy những bài dạy làm người của thầy còn được người học nhớ lâu hơn và vận dụng nhiều hơn là các bài dạy bộ môn…