96 năm biếm hoạ báo chí Việt và ‘bữa tiệc’ nụ cười chua chát

Không ngạc nhiên khi triển lãm thu hút khá đông người xem, bởi nói như họa sĩ – kiến trúc sư Lý Trực Dũng, tranh biếm họa với chức năng đấu tranh cho một xã hội tốt đẹp hơn, thức tỉnh và giáo dục con người thì thời nào cũng rất cần thiết và được công chúng đón đợi.

Triển lãm như một “bữa tiệc” những nụ cười chua chát, những cái nhếch mép mỉa mai và cả những ngẫm ngợi khôn nguôi từ cả trăm bức biếm hoạ xuất sắc.

Nhìn vào bức tranh toàn cảnh của biếm hoạ báo chí Việt Nam gần trăm năm từ triển lãm này, người xem giật mình nhận ra, thời nào biếm hoạ báo chí Việt Nam cũng làm tốt trách nhiệm xã hội của mình, thời nào các họa sĩ biếm hoạ cũng xắn tay, vắt óc và cả “xả thân” (như cách họa sĩ Lý Trực Dũng gọi) để đấu tranh với cái xấu.

Tiếng nói mạnh mẽ

Biếm họa lúc sôi nổi, khi trầm lắng đôi chút nhưng chưa bao giờ vắng bóng trong cuộc sống.

Đặc biệt, trong những thời khắc quan trọng của đất nước, biếm hoạ luôn đi đầu trong cuộc đấu tranh bảo vệ Tổ quốc.

H oạsĩ Lý Trực Dũng nhớ lại những ngày cả nước rúng động bởi cuộc chiến tranh biên giới 1979, những bức biếm họa đấu tranh cho hòa bình đã tràn ngập trên những thân cây ven bờ hồ Hoàn Kiếm.

Hay 12 ngày đêm khói lửa của người Hà Nội năm 1972, những bức biếm hoạ cũng lập tức xây thành đắp lũy cùng Hà Nội và cả nước chiến đấu quật cường.

Cho tới những tháng năm nhọc nhằn của đất nước trước đổi mới, biếm hoạ báo chí lại tiếp tục cất tiếng nói mạnh mẽ của nhân dân đấu tranh trực diện với những trì trệ của xã hội.

Ông còn nhớ những năm 1979-1982, công chúng giành nhau mua tờ báo Văn Nghệ để được xem trang biếm hoạ của tờ báo này.

Biếm hoạ của Lý Trực Dũng trưng bày tại triển lãm

Ngóng đợi hoạ sĩ biếm tài năng

Gặp họa sĩ Đào Hải Phong khi anh đang xem triển lãm 96 năm biếm họa báo chí Việt Nam, thấy anh đặc biệt trầm trồ với hai bức biếm hoạ vẽ năm 1973 của họa sĩ Chóe – người được tuần báo New York Times bình chọn là một trong 8 hoạsĩ biếm hoạ xuất sắc trên thế giới của thập niên 1970:

“Thế mới là biếm hoạ chứ. Vẽ biếm hoạ phải trí tuệ đến lịch lãm, khiến người xem phải bật cười chua chát mới xứng bậc thầy. Còn biếm hoạ theo lối thô lỗ kiểu “dìm hàng” thô thiển nhân vật mình muốn đả kích thì tôi rất sợ”.

Từng có 3 năm vẽ biếm hoạ cho trang Nụ cười chiến sĩ trên báo Quân đội Nhân dân cuối tuần đầu những năm 1990, Đào Hải Phong tỏ rõ sự ngưỡng mộ với những hoạ sĩ biếm hoạ tài năng. Theo anh, phải thông minh lắm mới vẽ được biếm hoạ hay.

Chung quan điểm, hoạ sĩ Lý Trực Sơn cho rằng người vẽ được biếm hoạ tốt phải là người có khả năng phản biện xã hội.

Về băn khoăn dù xã hội ngày nay còn ngổn ngang xấu – tốt nhưng thiếu vắng những tên tuổi hoạ sĩ biếm hoạ lớn như chúng ta từng có, hoạ sĩ Lý Trực Dũng bảo: tự phê bình luôn luôn rất khó khăn, đòi hỏi sự dũng cảm dấn thân và khát vọng vươn tới điều tốt đẹp từ người nghệ sĩ và cả xã hội.

Ông tin xã hội hôm nay vẫn đang ngóng đợi những hoạsĩ biếm tài năng toả sáng.

Tác phẩm Sự công bằng của thuế thân của Nguyễn Gia Trí in trên tờ Ngày Nay năm 1937

Bức Tái định cư của hoạ sĩ Đan – giải ba Giải biếm họa báo chí Việt Nam lần thứ nhất