Kiểm tra đát thuốc trước khi sử dụng – Ảnh: T.T.D.

Tác giả còn dẫn một nghiên cứu đăng trên tạp chí dược khoa Journal of Clinical Pharmacology năm 2006 cho thấy 88% thuốc, nếu bảo quản trong điều kiện tốt vẫn còn hiệu lực tối thiểu 12 tháng, và trung bình đến 5 năm sau ngày hết hạn… Có đúng thế không?

Hiện nay, một số người có thói quen tốt là khi mua thuốc tại nhà thuốc lưu ý rất kỹ hạn dùng. Họ từ chối mua thuốc nếu thuốc đó có hạn dùng quá gần (gọi là cận đát, tức thay vì dùng chữ “hạn dùng”, nhiều người lại quen gọi là “đát” xuất phát từ tiếng Tây đã dùng lâu đời là “date”), nguyên do không thể tích trữ ở nhà lâu dài như mong muốn.

Vẫn thờ ơ với hạn dùng

Tuy nhiên, còn nhiều người không thấy tầm quan trọng của hạn dùng đối với thuốc, không những không lưu tâm đến sự hiển hiện của hạn dùng ghi trên bao bì, nhãn thuốc, mà xem xét hạn dùng với sự thận trọng không đúng mực.

Như có người trữ lọ thuốc bổ chứa vitamin, chất khoáng thuộc loại to chứa hàng mấy trăm viên, dùng một thời gian thì ngưng khi thuốc vẫn còn nhiều, sau đó tính chuyện dùng lại để “tẩm bổ” thì hạn dùng cho biết đúng lúc hết hạn.

Nhìn bề ngoài thấy viên thuốc vẫn còn bóng lưỡng, màu sắc vẫn tươi rói, người này cho rằng dùng chắc chẳng sao, thế là tiếp tục dùng để không lãng phí. Việc dùng thuốc quá hạn có thể nguy hiểm.

Hạn dùng được định nghĩa là khoảng thời gian sử dụng được ấn định cho một lô thuốc (thuốc được sản xuất theo lô) mà sau thời hạn này thuốc không còn giá trị sử dụng.

Thí dụ, hạn dùng của thuốc được ghi 30-6-2016 nghĩa là trong thời gian từ lúc người dùng mua thuốc đến ngày 30-6-2016 là thuốc có giá trị sử dụng và được phép dùng, còn từ ngày 1-7-2016 trở về sau là thuốc quá hạn dùng, không còn giá trị sử dụng.

Nên lưu ý, thuốc hết hạn dùng sẽ không giữ được các tính chất cần thiết như đã đăng ký trong tiêu chuẩn chất lượng dù vẻ bề ngoài, đặc tính cảm quan của thuốc không có sự thay đổi.

Nhiều người thấy thuốc bề ngoài còn tốt nghĩ rằng thuốc quá hạn dùng trong thời gian ngắn không sao nên cứ dùng để tránh lãng phí nhưng thực tế có thể gặp nguy hiểm.

Thuốc quá hạn dùng không chỉ giảm hoặc mất tác dụng điều trị làm người bệnh bị bệnh nặng thêm mà còn có thể gây độc. Điển hình là thuốc kháng sinh tetracyclin – tetracyclin quá hạn dùng trở thành rất độc, gây hại thận.

Xác định hạn dùng: không thể làm bừa!

Để xác định hạn dùng của một thuốc, không phải nhà sản xuất ấn định bừa mốc thời gian nào đó, đặc biệt mốc thời gian đủ dài có lợi cho việc kinh doanh thuốc, mà trải qua công việc nghiên cứu gọi là thử độ ổn định của thuốc.

Đó là tập hợp các thí nghiệm với độ tin cậy cao được thiết kế để xác định tuổi thọ và hạn dùng của thuốc.

Phương pháp thử độ ổn định thường dùng là phương pháp thử độ ổn định cấp tốc. Gọi là cấp tốc vì phương pháp chỉ thử thuốc trong vòng 3 tháng ở điều kiện môi trường khắc nghiệt với nhiệt độ cao đến 50 độ C, độ ẩm 75% để suy diễn ra tuổi thọ và hạn dùng của thuốc trong thực tế diễn ra trong nhiều năm ở điều kiện môi trường bình thường.

Bên cạnh đó còn có phương pháp thử độ ổn định dài hạn, tức người ta theo dõi độ ổn định của thuốc với điều kiện tồn trữ, bảo quản trong thực tế cho đến khi thuốc bị sút giảm chất lượng để xác định hạn dùng (có thể theo dõi đến 2, 3 năm).

Phương pháp thử dài hạn cho kết quả tin cậy và một số thuốc có yêu cầu bảo quản đặc biệt như chế phẩm vắcxin hay thuốc là hormone cần chọn điều kiện thích hợp để thử theo phương pháp này.

Như vậy ta thấy hạn dùng được tìm ra dựa vào nghiên cứu khoa học nghiêm túc và đúng quy cách, cũng vì thế bắt buộc phải tuyệt đối tuân thủ hạn dùng.

Lĩnh vực y tế và sức khoẻ bao giờ cũng đề cao phương châm “loại trừ nguy cơ” cho sức khoẻ và tính mạng con người.

Vì vậy, cần khẳng định lần nữa rằng: “Tất cả thuốc chỉ có một hiệu lực và tuyệt đối không dùng sau ngày hết hạn nếu thật sự muốn an toàn”.