Gánh nặng ung thư – Kỳ 2: “Điểm mặt” nguyên nhân gây bệnh

Theo ông Trần Văn Thuấn – viện trưởng Viện Nghiên cứu phòng chống ung thư, ước tính mỗi năm VN có 150.000-200.000 ca mắc ung thư mới, trên 80% trong số này là do những phơi nhiễm từ môi trường bên ngoài.

Chất vàng O được phát hiện trộn vào nguyên liệu thức ăn chăn nuôi – Ảnh: Thuý Anh

Theo ông Thuấn, trên 30% căn nguyên gây ung thư là do thuốc lá, đặc biệt ung thư phổi, các ung thư khác cũng liên quan đến hút thuốc lá cả chủ động và bị động như ung thư bàng quang, hạ hầu thanh quản, khoang miệng, kể cả ung thư vú và ung thư cổ tử cung nữ giới cũng có liên quan đến thuốc lá.

Họa từ… ăn

Dinh dưỡng không hợp lý và không an toàn chiếm trên 30% căn nguyên gây ung thư. Trong đó, dinh dưỡng không hợp lý gồm chế độ ăn nhiều chất béo, đạm, đặc biệt là mỡ động vật, ít rau quả. Ngoài ra, còn có nguyên nhân sử dụng thực phẩm bẩn, thực phẩm ô nhiễm hoá chất bảo quản. Các ung thư đường tiêu hoá như đại trực tràng, ung thư vú liên quan chặt chẽ căn nguyên này.

Cũng theo ông Thuấn, một căn nguyên gây ung thư là do môi trường làm việc độc hại, tiếp xúc với thuốc trừ sâu, tia X, ánh nắng mặt trời gay gắt lúc giữa trưa và đây là nguyên nhân của ung thư da, ung thư tuyến giáp. Chưa kể, 10% ung thư do yếu tố di truyền.

Trong số các nguyên nhân này, ông Thuấn đánh giá nguyên nhân do ăn uống không hợp lý và vệ sinh là căn nguyên hàng đầu.

“Rất cần đẩy mạnh truyền thông để người dân hiểu phòng bệnh sẽ an toàn và rẻ hơn nhiều so với khi đã mắc bệnh. Ví dụ điều trị một ca bệnh ung thư vú nếu phát hiện bệnh ở giai đoạn 1 chỉ cần phẫu thuật và hỗ trợ điều trị nội tiết, 95% được điều trị khỏi và chi phí chỉ khoảng 10 triệu đồng/đợt; nếu bệnh ở giai đoạn 2-3 mới phát hiện, quá trình điều trị sẽ cần cả điều trị hóa chất, xạ trị, phẫu thuật, nội tiết, chi phí 60-70 triệu đồng và tỉ lệ sống thêm sau 5 năm chỉ đạt 50-60%. Khi bệnh ở giai đoạn 4 mới được phát hiện, việc điều trị kéo dài liên tục, chi phí điều trị lên tới 100-150 triệu đồng/bệnh nhân và tỉ lệ sống sau 5 năm chỉ 10%”, ông Thuấn cho biết.

PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, chuyên gia công nghệ thực phẩm, cho hay những hàm lượng chất lạ từ môi trường, thức ăn, thuốc uống được đưa vào cơ thể hằng ngày càng gia tăng thì song song với đó là tỉ lệ bệnh ung thư cũng gia tăng.

Có hai con đường dẫn đến ung thư là qua việc hít thở và ăn uống. Hít thở chủ yếu gây ra bệnh ung thư về đường hô hấp, trong khi chất lạ được đưa vào cơ thể thông qua ăn uống đi qua máu, tác động vào từng tế bào gây ra nhiều loại bệnh ung thư hơn.

Một số loại chất lạ là độc chất có thể dẫn đến bệnh ung thư như nitrosamine (tiền chất gây ung thư – sinh ra do quá trình hấp thụ nitrit dư thừa từ những chất bảo quản, thuốc trừ sâu có trong thực phẩm kết hợp cùng với axit amin có trong cơ thể), hay acrolein là độc chất được sinh ra do quá trình biến đổi axit béo không no khi đun nóng dầu thực vật ở nhiệt độ quá cao.

Bên cạnh đó, thói quen ăn uống đồ chiên, nướng, đặc biệt là những thực phẩm bị cháy, sém cũng gây nhiều hệ luỵ cho sức khoẻ…

Ung thư và bệnh nhiễm

Ở góc độ ung thư liên quan đến bệnh nhiễm, báo cáo “Hiểu biết hiện nay về bệnh ung thư và bệnh nhiễm” của nhóm bác sĩ Bệnh viện Ung bướu TP.HCM đưa ra tại hội nghị khoa học về ung thư cách đây một năm cho thấy có khoảng 16% ung thư của con người là do bệnh nhiễm (gồm các virút, vi khuẩn và các vi sinh vật) gây ra.

Chỉ riêng ba loại virút HBV, HCV, HPV và một vi khuẩn H.pylori đã gây khoảng 15% các ung thư ở người. Cụ thể, HBV và HCV gây ung thư gan, ngoài ra uống nhiều rượu, ăn phải thực phẩm nhiễm nấm mốc (aflatoxin gặm nhấm) cũng có liên quan mật thiết với ung thư gan. Ngoài các virút nói trên, còn có các loại virút sinh ung thư khác như EBV, HHV-8, HTLV-1, MCV, HIV.

Cụ thể, ung thư cổ tử cung có liên quan đến virút HPV, chiếm 50% các ung thư liên quan bệnh nhiễm ở phụ nữ. Ở nam giới, các ung thư gan và dạ dày chiếm 80% các ung thư do bệnh nhiễm. Ngoài ra còn các ung thư khác được biết có liên hệ với bệnh nhiễm như một số bệnh bạch cầu và lymphôm, ung thư hậu môn, dương vật, âm đạo, âm hộ, lưỡi, họng.

Các loại virút có liên quan đến ung thư ở người có thể thấy ở nhiều người trong dân số khoẻ mạnh bình thường, nhưng chỉ có vài người phát triển thành ung thư. Do đó ung thư là một tình huống nhiễm hiếm hoi lâu dài loại virút này. Hầu hết mọi loại ung thư đều phát triển theo quá trình nhiều bước, một loạt các biến cố gen được tích luỹ trong tế bào trước khi trở thành ác tính và sinh sôi nảy nở để thành khối bướu.