Cải cách giáo dục ĐH: Khả thi nếu quyết tâm

Khuyến nghị cải cách giáo dục ĐH mà nhóm VED gửi tới các lãnh đạo cấp cao là chủ đề được bàn tán sôi nổi trên các diễn đàn thời gian qua.

GS Vũ Hà Văn giảng bài tại Viện Nghiên cứu cao cấp về toán, tháng 6.2015 – Ảnh: Quý Hiên

Nhân dịp về VN công tác, GS Vũ Hà Văn (ĐH Yale, Mỹ – ảnh), thành viên của nhóm VED đã chia sẻ thêm với Thanh Niên về quan điểm của nhóm xung quanh một số nội dung bản khuyến nghị.

GS Vũ Hà Văn nói: Trong số 5 nhóm vấn đề mà nhóm đưa ra, chúng tôi nghĩ rằng trước mắt các vấn đề dân chủ nội bộ, nghiên cứu khoa học và giảng dạy, kiểm định chất lượng là có tính khả thi cao.

Như khuyến nghị VED đã mô tả, hiện nay, các định chế dân chủ nội bộ trong các trường ĐH VN còn thiếu hoặc nếu có thì khá sơ sài, trong nghiên cứu khoa học và giảng dạy thì sự ưu tiên dành cho số lượng thay vì chất lượng, kiểm định chất lượng tuy đã bắt đầu làm nhưng còn ở mức độ sơ khai nên chưa đạt được độ tin cậy khả dĩ. Tuy nhiên, nếu các trường ĐH – đặc biệt là những trường lớn, quyết tâm cải thiện tình hình thì những giải pháp mà chúng tôi đề xuất nằm trong phạm vi xử lý của mỗi trường.

Ví dụ, tự mỗi trường có thể đưa ra định chế để giải quyết qua đối thoại minh bạch những xung đột nội bộ (như hiện nay, có trường hợp phải mượn đến báo chí và công luận, cho dù đó là cách dễ nhất làm giảm uy tín của trường). Trong các ĐH tại Mỹ, mỗi giảng viên có nghĩa vụ phục vụ cho sự phát triển của khoa và trường. Hình thức thông dụng nhất giúp họ thể hiện điều này là thông qua các uỷ ban, như uỷ ban tuyển dụng hay uỷ ban làm chương trình giảng dạy. Nếu các uỷ ban này được hoạt động đúng trách nhiệm của họ, những việc gây dư luận như sự không rõ ràng về bằng cấp không thể xảy ra được. Việc thành lập những tổ chức và uỷ ban như vậy, và trao trách nhiệm và quyền hạn cho họ, hoàn toàn khả thi nếu có sự ủng hộ của giảng viên toàn trường.

Các nhóm chủ đề còn lại (tự chủ quản lý, tài chính, tự do học thuật) sẽ là những vấn đề mà ĐH VN phải đeo đuổi lâu dài?

Đây là những vấn đề cần được giải quyết ở tầm vĩ mô, cần có sự phối hợp giữa nhà nước, các trường ĐH và toàn xã hội, vì vậy sẽ đòi hỏi nhiều thời gian hơn.

Ví dụ, để giải quyết vấn đề tự chủ tài chính, cần có sự tham gia mạnh mẽ của cả nhà nước và xã hội, với một cái nhìn toàn diện về kế hoạch sử dụng nguồn tài chính của các trường. Chẳng hạn như vấn đề tăng mức học phí gây tranh cãi trong thời gian gần đây cần được nhìn nhận trong cả bức tranh lớn về giáo dục. Nếu nhìn một cách đơn lẻ, hiển nhiên việc tăng học phí chỉ mang lại thêm gánh nặng cho các sinh viên có hoàn cảnh khó khăn. Theo kiến nghị của chúng tôi, tăng học phí chỉ là một trong số nhiều phương án mang lại sự ổn định tài chính cho các trường. Với khả năng tài chính như hiện nay, phần lớn các trường không thể hỗ trợ được sinh viên nghèo.

Hơn nữa, khả năng tài chính thấp dẫn đến chất lượng giảng dạy ngày càng đi xuống. Đây là một thiệt thòi lớn nhất cho tất cả sinh viên, đặc biệt những người có hoàn cảnh khó khăn mà việc theo học của họ đòi hỏi một sự hy sinh và nghị lực hết sức lớn của bản thân và toàn gia đình. Một trường ĐH đầu tàu cần có khả năng tài chính tốt để không ngừng nâng cao chất lượng giảng dạy và có điều kiện giúp đỡ, cấp học bổng cho sinh viên có năng lực nhưng hoàn cảnh khó khăn.

Nhóm đưa ra đề xuất đưa ĐH về các địa phương quản lý (thông qua các hội đồng ủy thác). Liệu rồi có trường hợp do sự thiếu hiểu biết, thiếu tầm nhìn của lãnh đạo địa phương sẽ “giết chết” ĐH?

Chúng tôi nghĩ tới mô hình của các ĐH tiểu bang bên Mỹ (như hệ ĐH California). Chính quyền địa phương hỗ trợ trường ĐH về đất đai, tài chính. Họ sẽ có đại diện ở hội đồng trường, nhưng không can thiệp sâu vào hệ thống điều hành. Bù lại, trường có chính sách ưu tiên cho học sinh địa phương, như giảm học phí. Trường tốt thì con em trong địa phương sẽ là những người hưởng lợi trực tiếp. Về lâu dài, khi mối quan hệ giữa nghiên cứu và công nghệ trở nên khăng khít hơn, thì các trường ĐH lớn còn trở thành địa chỉ đầu tư cả các công ty hàng đầu. Chúng tôi hy vọng điều này sẽ thúc đẩy các địa phương có kế hoạch đúng đắn để hỗ trợ các trường ĐH của mình.

Nhóm VED là sáng kiến của ai, và tại sao chủ đề đầu tiên các anh chọn lại là đổi mới giáo dục ĐH?

Nhóm VED được hình thành cách đây hơn 2 năm với sáng kiến của các anh Ngô Bảo Châu và Nguyễn Phương Văn. Giáo dục nói chung là chủ đề tâm huyết của chúng tôi, đặc biệt là giáo dục ĐH, vì nó là đầu tàu cho cả nền giáo dục và cũng là điểm tựa của phát triển công nghệ. Ngoài ra, phần đông anh em trong nhóm là giảng viên ĐH, nên đây cũng là chủ đề rất gần gũi.

Quý Hiên (thực hiện)