Hiện trường lấp sông Đồng Nai – Ảnh: Độc Lập

Bài phân tích trên được TS Long tổng hợp từ nghiên cứu của các thành viên VRN sau hơn một tuần tiếp cận báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) của dự án trên. Từ việc “mổ xẻ” ĐTM của dự án, TS Long một lần nữa nhận xét: “Việc tỉnh Đồng Nai khẳng định dự án không làm thay đổi đáng kể về chế độ thuỷ lực của dòng chảy đoạn sông, không gây ảnh hưởng xấu đến sự thay đổi dòng chảy và tác động đến các đoạn bờ lân cận” là thiếu cơ sở khoa học.

Quá nhiều khiếm khuyết    

Những số liệu đo đạc và kết quả nghiên cứu của báo cáo ĐTM còn thiếu cơ sở khoa học và chưa đáng tin cậy theo những điểm chính như sau: Chưa có con số cụ thể từ việc tính toán các mặt cắt nạo vét khu vực dự án. Khối lượng nạo vét được đưa ra là 3.000 m³ là một con số quá tròn trịa mà trên thực tế con số này không thể làm tròn được như vậy.

Về chỉ tiêu chất lượng nước mới chỉ đánh giá về tổng lượng chưa cho biết mức độ lan truyền và diện ảnh hưởng đến đâu. Phạm vi mô hình tính toán là quá hẹp, dẫn tới các kết quả không đủ độ tin cậy. Báo cáo chưa tính đến khả năng thoát lũ, ngập úng cục bộ khu vực này. Không có phân tích tần suất lũ, cạn để chọn năm điển hình cho tính toán

Kết quả chập mặt cắt cho thấy khu vực hạ lưu này hầu hết địa hình đều có hiện tượng bị hạ thấp 1 – 3 m, một số đoạn tim sông bị lệch. Dự án cho khảo sát địa hình từ mặt cắt về hạ lưu, nhưng còn phần thượng lưu lại không có mà báo cáo cũng không có đánh giá gì về biến đổi hình thái khu vực này. Báo cáo chưa có những đánh giá cụ thể hơn về nguyên nhân hạ thấp, sạt lở đồng thời phải dự báo được những gì xảy ra trong điều kiện hiện trạng thì trong tương lai lòng sông sẽ biến đổi thế nào. Trong trường hợp có công trình, thì diễn biến hình thái lòng sông có biến đổi gì không, các công trình ven sông, công trình bảo vệ bờ có bị ảnh hưởng gì không?

Về chỉ tiêu chất lượng nước mới chỉ đánh giá về tổng lượng chưa cho biết mức độ lan truyền và diện ảnh hưởng đến đâu. Phạm vi mô hình tính toán là quá hẹp, dẫn tới các kết quả không đủ độ tin cậy. Báo cáo chưa tính đến khả năng thoát lũ, ngập úng cục bộ khu vực này. Không có phân tích tần suất lũ, cạn để chọn năm điển hình cho tính toán. Việc tính toán thuỷ lực cho từng giai đoạn (3 giai đoạn) thi công cũng chưa được đề cập để có các biện pháp giảm thiểu và bắt buộc tuân thủ. Vật liệu của đáy sông khu vực dự án không đồng nhất. Nhưng mô hình được sử dụng trong báo cáo để tính toán sẽ không có khả năng tính bùn cát hỗn hợp.

Nguy cơ sông nhánh sẽ bị lấp

ĐTM trên chưa đưa ra rõ kịch bản tính toán tác động xây dựng kè đến chế độ dòng chảy sông Đồng Nai. Việc đánh giá xem xét đến tuyến chỉnh trị (quy hoạch tuyến chỉnh trị sông Đồng Nai, hoặc khu vực dự án) là một trong những yếu tố rất quan trọng khi xây dựng công trình ở những khu vực nhạy cảm, gần Cù Lao Phố, nơi có khúc sông cong, hay gần ngã ba sông như hiện nay là chưa được quan tâm đầy đủ.

Báo cáo ĐTM của dự án chưa đánh giá được nguy cơ bồi, xói lở của các khu vực làm thay đổi tỷ lệ phân lưu giữa hai nhánh sông tại Cù Lao Phố. Các nguy cơ có thể xảy ra đó là có thể đoạn sông nhánh sẽ bị lấp, hay tác động sẽ gây ra mất an toàn cho cầu Rạch Cát, Hiệp Hòa hay như nguy cơ xói đầu của Cù Lao Phố, xói lở kè bờ sông đối diện do dòng chảy áp sát, hay gây ra sự mất an toàn phần chân và mố cầu Ghềnh. Hiện tại dòng sông đang bị xói sâu xuống, việc xây dựng công trình này sẽ làm thay đổi chế độ dòng chảy, nguy cơ xói cao hơn, làm tăng sự xâm nhập mặn vào sâu hơn, mất an ninh nguồn nước. Các đánh giá về chỉ tiêu chất lượng nước của báo cáo mới chỉ đánh giá tổng lượng chưa cho biết mức độ lan truyền và diện ảnh hưởng đến đâu.

Liên quan đến báo cáo đánh giá tác động dòng chảy sông Đồng Nai đoạn từ cầu Hoá An đến cầu Ghềnh (tháng 10.2009) là một báo cáo chuyên ngành về tác động dòng chảy sông giai đoạn chuẩn bị dự án. Do vậy những nghiên cứu này mới chỉ ở bước phục vụ công tác đầu tư, chưa phải là báo cáo ĐTM dành cho giai đoạn thiết kế thi công. Trong giai đoạn thiết kế kỹ thuật cần đánh giá chi tiết, cụ thể từng hạng mục của dự án nếu thực hiện thì có những ảnh hưởng, tác động thế nào, điều chỉnh phương án ra sao. Trong phần này, có một số vấn đề cơ sở khoa học cho báo cáo này cũng cần làm rõ như: Chế độ thuỷ lực dòng chảy trong điều kiện hiện trạng như thế nào? Dự báo hệ quả tác động của việc xây dựng các công trình. Đề xuất các phương án khả thi và phương án chọn. Xây dựng bộ cơ sở dữ liệu về thủy lực dòng chảy làm đầu vào cho công tác quy hoạch và thiết kế.

Tóm lại, cả hai báo cáo ĐTM trên mới chỉ ở mức sơ bộ, chưa mang tầm của một dự án thi công với hơn 91% là lấn chiếm mặt nước ven sông như hiện nay. Báo cáo còn nhiều khiếm khuyết về khía cạnh khoa học kỹ thuật: các kết quả nghiên cứu đánh giá về thủy động lực học, diễn biến hình thái đáy sông, đánh giá tác động môi trường chưa đáng tin cậy. Điều đáng lo ngại nhất là tác động của công trình lấn sông “Cải tạo cảnh quan và phát triển đô thị ven sông Đồng Nai” sẽ ảnh hưởng rất lớn đến diễn biến lòng sông từ thượng lưu đến hạ lưu khu vực dự án, đến các khu vực Cù Lao Phố, cầu Ghềnh, cầu Rạch Cát, cầu Hiệp Hòa – đó là những trọng điểm về nguy cơ bị tác động. Dự án làm co hẹp dòng chảy, mất cân bằng động lực là một trong những tác nhân gây ra sạt lở, xói sâu công trình, đặc biệt ở đây nền địa chất bị yếu.

Cần phải tiến hành nghiên cứu tổng hợp lại cơ sở dữ liệu của cả hai báo cáo trên, đồng thời bổ sung đo đạc các yếu tố phục vụ tính toán chi tiết cụ thể hơn.