Ứng xử với đô thị như ứng xử với văn hoá

 Từ câu chuyện chặt 6.700 cây xanh ở Hà Nội, các chuyên gia cho rằng cách ứng xử với đô thị ở Việt Nam chưa được coi trọng, cần bỏ tư duy muốn có đô thị mới là phá bỏ hết cái cũ…

KTS Hoàng Đạo Kính – Ảnh: V.HÀ

* KTS Hoàng Đạo Kính: 

Thế mạnh của Hà Nội là xây dựng đô thị văn hóa

Tôi chưa bàn đến đúng sai, lành mạnh hay không lành mạnh trong vụ chặt hạ cây xanh vừa qua, nhưng rõ ràng những người điều hành thành phố đã quên mất rằng cây xanh không chỉ là môi trường, cảnh quan, không gian kiến trúc.

Với Hà Nội cây xanh là văn hoá, là hồn vía, là bộ nhớ của thủ đô, do đó phải ứng xử với nó có văn hoá, ứng xử như ứng xử với văn hoá. Không thể đùng cái đang xanh rợp phố phường lại đào, chặt, cưa, xẻ đến trơ trụi trong phút chốc.

Chắc hẳn trong cuộc cạnh tranh để hiện đại hoá đô thị, Hà Nội không là ngoại lệ, nhưng nên nhớ cuộc đua đó Hà Nội ít có cơ may để ganh đua về quy mô, tính hiện đại.

Mà cần phải hiểu thế mạnh của thành phố này, đó là tiềm năng xây dựng một đô thị văn hoá, Hà Nội giàu giá trị văn hoá để xây dựng được một đô thị như vậy.

Văn hóa là lịch sử, là con người, là kiến trúc, phố phường, là những giá trị phi vật thể, và đừng quên là có cả cây xanh, những cây cổ thụ.

Hãy ứng xử với cả vốn liếng cây xanh đang có từ cách tiếp cận văn hoá. Cách mà Hà Nội đã làm, đang làm rõ ràng yếu tố văn hoá, ứng xử với văn hoá đã bị xem nhẹ.

Ở đây cũng là câu chuyện bảo tồn, bảo tồn Hà Nội không chỉ giữ lấy vài ngôi nhà cổ, mà cần giữ được hình ảnh xưa cũ, thân thuộc của mọi sự sống xung quanh cộng đồng.

Hà Nội là đô thị, là di sản đô thị chứ không phải một di tích, do đó cần một cách bảo tồn hài hòa, phát triển nó trong một dòng chảy liên tục. Thực tế, ngoài cây xanh, đã từ lâu nhiều văn hóa vật thể và di sản ở thủ đô bị coi nhẹ, bị chọc thủng, phá vỡ, thậm chí xoá sổ.

* TS Phạm Sỹ Liêm (phó chủ tịch Tổng hội Xây dựng Việt Nam):

Buông lỏng kéo dài

TS Phạm Sỹ Liêm – Ảnh: L.Hoài

Thứ nhất, ở đây trong đề án có nói việc chặt hạ 6.700 cây trong đó có việc thay thế số cây không đúng chủng loại, cây cấm trồng.

Mua cây về mất bao nhiêu tiền để trồng, rồi công sức, chi phí chăm sóc, giữ gìn. Giờ đùng cái lại chặt đi rồi tốn một đống tiền mua cây mới về trồng thay thế.

Như vậy dễ dàng nhận thấy đã có một quá trình buông lỏng quản lý kéo dài, quá trình thiếu đôn đốc, sâu sát. Thất thoát, lãng phí, thiếu trách nhiệm là đó chứ đâu.

Rồi nữa, liệu trong hàng trăm, hàng nghìn cây bị chặt hạ đó, có bao nhiêu cây bị chặt “oan”, là cây cổ thụ, khoẻ mạnh, cây gỗ quý, đúng chủng loại nhưng cũng bị lập lờ để chặt bừa.

Vậy với sự thất thoát, lãng phí, thiếu trách nhiệm đó liệu có ai chịu trách nhiệm không, có ai bị xử lý không? Rồi tới đây trong số cây trồng mới liệu ai đảm bảo cây sẽ sống khoẻ mạnh, không còi cọc, không bị sâu mục, chết.

Thậm chí biết đâu nếu quá trình quản lý tới đây kém lại có nhiều cây bị hỏng, phải tiếp tục thay thế, gây tốn kém vô cùng.

Ở góc độ thứ hai, việc trồng cây để tươi tốt, không phải ngày một ngày hai là có được mà là cả một quá trình. Bây giờ viện cớ đô thị hoá cho tươm tất để xoá sạch làm sao được.

Vậy chẳng lẽ những ngôi nhà trong phố cổ, biệt thự đã cũ kỹ người ta cũng lấy cớ đó xoá sạch đi sao? Theo tôi, trong số 6.700 cây đó, cần cân nhắc cây nào giữ được thì phải giữ bằng mọi giá, chứ không thể mượn cớ này, cớ kia để chặt hạ nó đi được.

* Ông Nguyễn Trịnh Kiểm (chuyên viên cây xanh đô thị):

Mất cả trăm năm mới có hàng cây cổ thụ

Là người từng công tác lâu năm trong ngành cây xanh, chúng tôi từng chứng kiến có người ra ôm cây xanh ngồi khóc khi một cây cổ thụ bị đốn hạ.

Quan điểm của tôi là cho dù phải thay thế, cải tạo cây xanh trong đô thị thì phải có kế hoạch thay thế dần, làm xen kẽ chứ không thể làm hàng loạt như việc đốn hạ 6.700 cây xanh ở Hà Nội. Khi đốn hạ hàng loạt có thể làm thay đổi khí hậu của một tuyến đường, khu vực.

Khi thay thế chúng ta sẽ làm xen kẽ, bởi vì phải mất hàng chục năm, thậm chí cả trăm năm mới tạo ra được một hàng cây, bóng mát, không gian gắn liền với những ký ức của nhiều người, nhiều thế hệ.

* Ông Nguyễn Đăng Sơn (phó viện trưởng Viện Nghiên cứu đô thị và phát triển hạ tầng):

Công khai thông tin để người dân ủng hộ

Ông Nguyễn Đăng Sơn – Ảnh: P.Huy

Nhà nước cần có sách lược trong việc đối xử với không gian đô thị, những không gian mang tính công cộng, trở thành một phần trong cuộc sống của người dân như cây xanh, không gian bảo tồn, những công trình kiến trúc trở thành biểu tượng của một khu vực, một thành phố, một địa phương.

Việc cải tạo, sửa chữa, làm mới, thay đổi hay bất kỳ một tác động nào đến không gian này cần thiết phải có những bước nghiên cứu kỹ về những tác động của nó đến đời sống, lấy ý kiến của người dân và thuyết phục để được dư luận đồng thuận.

Khi muốn “đụng, chạm” đến những công trình mang tính ký ức của đô thị thì Nhà nước, nhà đầu tư còn phải đo lường mức độ phản ứng của xã hội để từ đó có những chiến lược, sách lược ứng xử hợp lý.

Đầu tiên Nhà nước phải có những dự án nghiên cứu kỹ để chọn một phương án tốt nhất, ít ảnh hưởng đến cộng đồng nhất.

Sau đó, nếu việc tác động với mục đích làm cho công trình, không gian công cộng tốt hơn thì vẫn cần phải công khai, minh bạch ý định này để người dân hiểu, đồng thuận, tạo điều kiện cho đơn vị chức năng thực hiện và ủng hộ chủ trương trên, bảo vệ công trình (việc tác động) này nếu có người muốn “phá đám”.

Cần thiết công khai và thông báo cho người dân biết rõ những tác động tiêu cực trước mắt bên cạnh những lợi ích lâu dài của việc cải tạo, sửa chữa, thay thế.

Bên cạnh đó, việc công khai thông tin còn nhằm để người dân hiểu, chuẩn bị tinh thần và “ngấm” từ từ, không bị sốc dẫn đến những phản ứng tự phát thái quá như câu chuyện thay thế cây xanh ở Hà Nội trong những ngày qua.

* Ông Nguyễn Đỗ Dũng (nhà quy hoạch đô thị): Ông Nguyễn Đỗ Dũng – Ảnh: T.Tuấn Nhìn những hàng cây biết tương lai một thành phố Phát triển một thành phố cũng giống như đánh cờ. Mỗi nước cờ đều không thể vội vã bởi chi phí đầu tư, tác động tới con người, tới môi trường đều rất lớn và để lại hệ quả lâu dài. Trồng một hàng cây lấy bóng mát cần 10 năm, xây một khu đô thị mới nên hình hài cần 15-20 năm. Do đó những quyết định vội vã, ăn xổi ở thì trong phát triển đô thị có thể dẫn đến hệ luỵ không lường trước và đẩy lùi sự phát triển của thành phố hàng chục năm. Phản ứng của người dân xuất phát từ tình yêu với thành phố và từ tình cảm cho những hàng cây bao năm mang đến cho những người Hà Nội màu xanh mát và nhiều kỷ niệm. Những cảm xúc ấy cũng xuất phát từ cách làm và triển khai chính sách chưa chuyên nghiệp của chính quyền. Chặt 6.700 cây xanh là một chương trình lớn bởi nó thay đổi bộ mặt đô thị, thay đổi môi trường sống ngay vào thời điểm mà một mùa hè oi bức sắp tới. Với quy mô và thời điểm như vậy, bỏ qua ý kiến người dân là một việc thiếu cân nhắc. Thay vì công bố việc chặt cây chỉ vài ngày trước khi thực hiện, thành phố có thể bắt đầu bằng việc giới thiệu về chương trình phát triển cây xanh qua các kênh triển lãm hoặc trang web để nói rõ những loại cây nào nên trồng, loại nào không nên trồng. Thậm chí thành phố có thể vận động người dân cùng tham gia xác định những cây đã bị sâu mọt, trồng sai quy cách để chặt hạ hoặc cắt tỉa. Một khi người dân có được thông tin đầy đủ và sự đồng thuận, thành phố có thể từng bước thay thế cây xanh. Chặt hạ đồng loạt là một giải pháp tồi bởi nó sẽ xáo trộn cảnh quan đường phố, ảnh hưởng tới đời sống đô thị và có thể dẫn đến một thất bại ở diện rộng nếu như những cây trồng mới không phù hợp với môi trường đô thị như nhiều nhà khoa học đã cảnh báo. Thêm vào đó, thay thế cây xanh ở quy mô lớn đồng nghĩa trong tương lai, khi những cây này đến tuổi “về hưu” thì thành phố lại phải chặt hạ chúng đồng loạt. Do đó trồng cây trong đô thị phải đa dạng về chủng loại, tuổi cây và khả năng chống sâu bệnh. Cây xanh quyết định giá trị của một thành phố. Khi xưa toan tính chọn đất lập kinh đô, vua không chỉ nhìn thế đất mà còn nhìn cả cây cỏ để biết xứ đó có “tươi tốt phồn thịnh” hay không. Vua Trần Thái Tông khi lên ngôi (1251) năm đầu cũng cho trồng cây hai bên đường ở thành Thăng Long, sau này mới có phố Liễu Nhai (Giai) là phố trồng liễu, Hòe Nhai là phố trồng hòe. Giữa thế kỷ 19, thành phố trẻ New York, với tham vọng cạnh tranh với Paris và London, đã dành 341ha giữa lòng Mahattan để xây công viên trung tâm, biến một đô thị đông đúc thành nơi đáng sống hơn và “con người trở nên cao thượng hơn bởi được gần gũi với thiên nhiên”. Năm 1963, thủ tướng Lý Quang Diệu của hòn đảo bé nhỏ Singapore mới giành độc lập đã phát động chiến dịch trồng cây với tầm nhìn: “Biến Singapore thành một ốc đảo (xanh) ở Đông Nam Á… Nhờ vậy các doanh nhân và du khách sẽ chọn chúng ta làm nơi đặt cơ sở cho doanh nghiệp và những chuyến đi của họ trong vùng”. Khi việc trồng cây đã là một phần quan trọng của chiến lược phát triển kinh tế – xã hội, việc đầu tiên mà các chính quyền đô thị khắp thế giới thực hiện là thiết lập cơ quan chuyên trách về công viên và cây xanh. New York có Sở Công viên. Singapore có Ủy ban Công viên quốc gia. Những cơ quan này không chỉ có trách nhiệm phủ xanh một thành phố, họ còn bảo tồn các giá trị thiên nhiên bản địa, tạo ra những không gian ngoài trời cho người dân sinh hoạt cộng đồng và nâng cao thể chất. Những cơ quan này có tiếng nói độc lập với sở giao thông và sở xây dựng/quy hoạch để đảm bảo rằng phát triển một đô thị không đồng nghĩa với hi sinh cây xanh và môi trường. Việc thiếu vắng một cơ quan chuyên trách như vậy và phó mặc chức năng trồng cây cho sở giao thông là một trong những nguyên nhân dẫn đến diện tích cây xanh trên đầu người ở Hà Nội và TP.HCM ngày càng giảm sút, xuống dưới 2m2 trong khi tiêu chuẩn của Liên Hiệp Quốc tối thiểu 10m2 cây xanh/người. Cây xanh có thể dự báo tương lai của một thành phố. Nghiên cứu tại Singapore và Mỹ cho thấy thành phố có nhiều cây xanh có thể giảm nhiệt độ ngoài trời khoảng 4oC, giảm chi phí năng lượng khoảng 12%, giảm độ bụi 13%, tăng các giao dịch thương mại thêm 12% và giá trị đất đai 23%. Một thành phố có nhiều cây xanh sẽ là nơi trong lành để sinh sống và hấp dẫn để đầu tư. Liệu Hà Nội và các thành phố khác có muốn trở thành một đô thị như thế?