Thư cầu cứu của ông Martin Wachskerz gửi Đức Giáo hoàng Pio XII 

Triều đại của Đức Piô XII trải dài gần 20 năm và bao gồm những sự kiện quan trọng trong đời sống của Giáo hội và xã hội trong Thế chiến thứ hai. Từ lâu các học giả, nhất là những người Do thái, vẫn yêu cầu Toà Thánh mở văn khố về triều đại Đức Giáo hoàng Piô XII để có thể tìm hiểu tường tận đâu là những hoạt động của Tòa Thánh, đặc biệt của Đức Piô XII, trong thời thế chiến thứ II, với cuộc diệt chủng Do thái do Đức quốc xã thực hiện. Họ đặc biệt quan tâm đến vai trò của Đức Piô XII, từ các năm 1939 đến 1945, trong cuộc bách hại của Đức quốc xã đối với người Do thái.

Sự quan tâm này càng lớn mạnh sau khi một vở kịch tựa đề “Der Stellvertreter” (Vị Đại Diện) được sáng tác và phổ biến ở Đức với mục đích tránh cho dân tộc Đức tội diệt chủng Do Thái và đổ tội cho Đức Piô XII, gán cho ngài trách nhiệm chính về tội ác này, và từ đó một huyền thoại đen về Đức Piô XII lan truyền, mặc dù sau thế chiến, chính phủ Israel, trong đó có bà thủ tướng Golda Meir, đã cám ơn Đức Piô XII vì thái độ khôn ngoan của ngài, không công khai phê bình và chống đối Hitler, để khỏi làm cho tình trạng bách hại Do Thái trở nên trầm trọng hơn.

Vào ngày 2/3/2020, Vatican đã mở các văn khố về triều đại của Đức Piô XII, từ năm 1939 đến năm 1958, cho phép các học giả nghiên cứu. Trong các văn khố này, các nhà nghiên cứu tìm thấy hàng ngàn lời cầu cứu của các nạn nhân bị Đức Quốc xã đàn áp trong Thế chiến thứ hai gửi đến Đức Giáo hoàng Piô XII xin ngài giúp đỡ. “Lạy Chúa, xin cứu giúp con!” – tiếng kêu tuyệt vọng này không chỉ được thì thầm trong lời cầu nguyện mà còn được viết ra và gửi đến Đức Piô XII.

Từ ngày các văn khố về triều đại của Đức Piô XII được mở cách đây 5 năm, nhà sử học Hubert Wolf và nhóm của ông tại Đại học Münster của Đức đã phát hiện ra ít nhất 10.000 bản kiến ​​nghị như vậy – nằm rải rác trong 1.000 hộp và sáu kho lưu trữ khác nhau, trải dài khoảng 17.400 trang và được viết bằng 17 ngôn ngữ.

Vào tháng 2/2025, tại Đại sứ quán Đức cạnh Tòa thánh, các nhà sử học đã trình bày những cách thức làm việc và phát hiện trong nghiên cứu của họ. Giáo sư Hubert Wolf đã chia sẻ về công việc này với Vatican News.

Tiếng kêu cứu

Một trong 10.000 lời kêu cứu được nhà sử học Hubert Wolf và nhóm của ông phát hiện là của ông Martin Wachskerz. Giáo sư Wolf nói: “Bạn có thể cảm nhận được trong những lời này, những lá thư xúc động và cảm động sâu sắc đến mức nào – được viết trong sự tuyệt vọng, một tiếng kêu cứu. Những người này đã bày tỏ cuộc sống của họ trước Giáo hoàng với sự cởi mở đáng kinh ngạc.”

Vatican đã phản ứng như thế nào?

Giáo sư sử học Wolf thuộc lòng nội dung lá thư thỉnh cầu của ông Martin Wachskerz. Ông và nhóm của ông tại Đại học Münster đã thực hiện sứ mạng là lên tiếng nói cho những người viết những lá thư này – giải mã, sao chép và trình bày cho công chúng. Đồng thời, việc nghiên cứu của họ cũng tìm cách trả lời một câu hỏi quan trọng: Đức Giáo hoàng Piô XII và Vatican đã phản ứng như thế nào?

Giáo sư Wolf nhận định: “Giáo triều đã cố gắng giúp đỡ, nhưng nỗ lực của họ phụ thuộc vào sự hợp tác của các bên thứ ba, trong trường hợp này là Thuỵ Sĩ.”

Ông giải thích: “Trong trường hợp của ông Martin Wachskerz, lá thư của ông đề ngày 20 tháng 12 năm 1942. Có khả năng là nó đã đến Roma vào ngày 3 tháng 1 năm 1943. Và trong trường hợp này, Đức Hồng y Quốc vụ khanh đã hành động ngay lập tức, mà không tham khảo ý kiến ​​của Đức Giáo hoàng. Đây là một trong những trường hợp mà Đức Giáo hoàng Piô XII không trực tiếp tham gia.”

Ngược lại, Đức Hồng y Quốc vụ khanh đã chỉ thị cho Sứ thần Toà Thánh tại Thuỵ Sĩ: Những người Do Thái này có nguy cơ bị trục xuất đến trại diệt chủng. Xin thông báo cho cơ quan di trú Thuỵ Sĩ rằng Đức Thánh Cha muốn bốn cá nhân này được cấp thị thực vào Thụy Sĩ.

Giáo sư Wolf lưu ý rằng đây là một lời kêu gọi tương đối rõ ràng. Tuy nhiên, người đứng đầu cảnh sát di trú Thuỵ Sĩ tại Bern đã từ chối yêu cầu này và trả lời: Chúng tôi đã có quá nhiều người Do Thái. Không thể cấp thị thực như vậy.

Và giáo sư Wolf tóm tắt: “Điều này cho thấy Giáo triều đã cố gắng giúp đỡ, nhưng nỗ lực của họ phụ thuộc vào sự hợp tác của bên thứ ba, trong trường hợp này là Thuỵ Sĩ.”

Tuy nhiên, đối với giáo sư Wolf và nhóm của ông, cuộc nghiên cứu không dừng lại ở đó. Họ muốn khám phá điều gì đã xảy ra với gia đình sau khi lời cầu xin của họ bị bác bỏ. Và vì vậy, cuộc tìm kiếm câu trả lời, được khơi dậy bởi một lá thư thỉnh cầu duy nhất trong Văn khố Vatican, vẫn tiếp tục.

Một cuộc điều tra phức tạp

Đối với các nhà sử học, đây không chỉ là việc khám phá cách Đức Giáo hoàng Piô XII và Vatican phản ứng. Nhiệm vụ của họ còn đi xa hơn: theo dõi số phận của từng cá nhân đã viết đơn cầu cứu và công khai câu chuyện của họ với công chúng. Điều này có nghĩa là phải làm việc cẩn thận chăm chú đối với từng lá thư.

Đây là một nhiệm vụ khó khăn, tốn thời gian và phức tạp. Thông thường, các nhà nghiên cứu phải tìm hiểu các kho lưu trữ từ nhiều bộ phận khác nhau của Vatican, nhiều quốc gia, đại sứ quán, văn phòng nhập cư và các tổ chức tưởng niệm nạn diệt chủng Do Thái như Yad Vashem hoặc Bảo tàng Diệt chủng Hoa Kỳ. Với quy mô thách thức của công việc, Giáo sư Wolf và nhóm của ông đã tìm kiếm sự hỗ trợ từ nhiều nguồn khác nhau.

Giáo sư Wolf cho biết: “Một thanh tra thám tử đã nghỉ hưu đã giải quyết được vấn đề trong ba ngày.” Ông kể: “Chúng tôi có cả một nhóm ‘nhà khoa học công dân’ – những người đã nghỉ hưu và hiện đang đóng góp cho nghiên cứu lịch sử. Ví dụ, một điều tra viên hình sự cấp cao đã nghỉ hưu. Tôi đã viết thư cho bà rằng: Chúng tôi không có thêm thông tin nào về cá nhân này. Tôi đã tự tiến hành nghiên cứu của mình nhưng đã đi vào ngõ cụt. Bà có thể giúp tôi không?”

“Bà ấy đã làm việc trong ba ngày. Và rồi bà đã giải quyết được vấn đề. Bà đã tìm ra câu trả lời.”

Những phát hiện sơ bộ

Tất nhiên, các nhà nghiên cứu cũng hướng đến mục tiêu cung cấp câu trả lời lịch sử chính xác cho những câu hỏi chính. Ví dụ: Đức Giáo hoàng Piô XII biết gì? Và ngài đã phản ứng như thế nào?

Lá thư cầu cứu của ông Martin Wachskerz, cùng với các lá thư khác đã được xem xét cho đến nay, đã đưa ra ít nhất một kết luận sơ bộ: giáo sư Wolf và nhóm của ông tin rằng đích thân Đức Giáo hoàng chỉ biết được khoảng 10% lời kêu gọi giúp đỡ. Một số lời kêu gọi thậm chí còn không đến được tay ngài.

Giáo sư Wolf giải thích: “Ngài hoàn toàn phụ thuộc vào những gì nhân viên của ngài đã lựa chọn và trình bày cho ngài là quan trọng. Nhưng khi ngài thấy một trường hợp, ngài sẽ đưa ra quyết định, đôi khi thậm chí còn đi chệch khỏi các đề nghị của họ. Đó là lý do tại sao tôi cho rằng chúng ta phải vượt ra ngoài phạm vi chỉ tập trung giới hạn vào Đức Piô XII và cuộc diệt chủng. Thay vào đó, chúng ta cần xem xét Đức Piô XII, Giáo triều Roma và cuộc diệt chủng Holocaust.”

Tuy nhiên, theo các nhà nghiên cứu, sẽ mất ít nhất 25 năm nữa để phân tích và xử lý hơn 10.000 lá thư cầu cứu trước khi có thể đưa ra kết luận chắc chắn về vai trò của Đức Piô XII – và nhóm thân cận với ngài – trong thời kỳ Đức Quốc xã.

Giáo sư Wolf cho biết, “Trong tương lai, chúng ta sẽ không chỉ đưa ra các đánh giá về phẩm chất, nhưng còn có thể trình bày các phát hiện định lượng, thống kê. Sau đó, chúng ta sẽ có thể nói: Chính xác là có bao nhiêu lá thư yêu cầu cấp thị thực vào Hoa Kỳ. Toà Thánh đã hỗ trợ tỷ lệ phần trăm các yêu cầu này. Chính phủ Hoa Kỳ đã chấp thuận tỷ lệ phần trăm này và từ chối nhiều. Nói cách khác, chúng ta sẽ có được cái nhìn sâu sắc chính xác về bối cảnh mà mọi thứ đã xảy ra. Mọi thứ khác như ấn tượng, quan sát tổng quát, vẫn có thể phát triển khi các giả thuyết được tinh chỉnh.”

Thậm chí năm năm sau khi mở các Văn khố Vatican về triều đại của Đức Giáo hoàng Piô XII (1939–1958), chỉ một phần nhỏ trong số ít nhất 10.000 lá thư được phân tích và số phận của những người viết chúng được tái dựng. Cho đến nay, điều này đã có thể thực hiện được đối với khoảng một chục lá thư, bao gồm cả lá thư của ông Martin Wachskerz.

Trang web

Giáo sư Hubert Wolf và nhóm của ông tại Đại học Münster đã công bố khoảng 40 lá thư cầu cứu cho công chúng trên một trang web dành cho nội dung này: Asking the Pope for Help.

Tại đó, các độc giả có thể đọc và thậm chí nghe các lá thư giống như lời cầu cứu của ông Martin Wachskerz. Trang web này cũng cung cấp các tài liệu giáo dục, khiến nó trở thành một nguồn tài nguyên có giá trị cho các trường học và nhà nghiên cứu.

Vatican News

Nguồn: https://www.vaticannews.va/vi/pope/news/2025-03/10000-nguoi-do-thai-cau-cuu-dgh-pio-xii-khoi-tay-duc-quoc-xa.html