Mồng Hai Tết Nguyên Đán Ất Tỵ, 30/1/2025: Đổi mới tương quan với con người
Chỉ khi đổi mới mối tương quan với con người, chúng ta mới cảm nhận được niềm vui và bình an, trong gia đình cũng như ngoài xã hội.
Mồng Hai Tết Nguyên Đán Ất Tỵ, 30/1/2025
Kính nhớ tổ tiên, ông bà, cha mẹ
(Năm C: Bài đọc I: Hc 44,1.10-15; Bài đọc II: Ep 6,1-4.18-23; Tin Mừng: Mt 15,1-6)
Đổi mới tương quan với con người
Lm. Antôn Nguyễn Ngọc Sơn
Lời mở
Ngày Mồng Hai Tết, Giáo Hội mời gọi chúng ta kính nhớ tổ tiên, ông bà, cha mẹ như muốn nhắc bảo chúng ta đổi mới mối tương quan với con người, với người đang sống cũng như với người đã khuất, để cùng sống thuận hoà, bình an và hạnh phúc. Bữa cơm thịnh soạn với các món đặc trưng của mỗi miền cúng ông bà, mâm ngũ quả, bánh chưng, bánh tét dành cho con cháu… như gợi ý cho ta về lịch sử văn hoá ngàn đời của tổ tiên, từ thời các Vua Hùng dựng nước đến những người đồng thời với ta. Nhưng tại sao lại phải đổi mới và đổi mới như thế nào các mối tương quan đó?
1. Theo dòng lịch sử hào hùng của dân tộc
Chúng ta đều là người Việt Nam, có bản sắc của người Việt Nam. Bản sắc này là kết tinh của cả một dân tộc trong suốt chiều dài nhiều ngàn năm. Theo dòng lịch sử, người Việt Nam với 54 dân tộc đang sống trên dải đất hình chữ S từ hơn 4.000 năm qua, mối tương quan giữa con người với nhau cũng có nhiều lúc thăng trầm. Vì vậy bản sắc đó có điểm tốt cần phát huy và điểm xấu cần sửa đổi thì dân tộc mới bình an, hạnh phúc và phát triển bền vững. Nhưng hỏi mấy ai quan tâm đến nó để đổi mới các mối tương quan? Vậy bản sắc này có những nét chính yếu nào?
Gắn bó với núi cao, biển rộng, sông dài nên người Việt thường có nhiều tình cảm cao thượng, biết nhìn xa trông rộng và gần gũi với thiên nhiên. Những tâm tình tốt đẹp này dường như đang bị xói mòn và biến đổi, đặc biệt do làn sóng đô thị hoá hiện nay, nơi những cư dân thành thị sống trong các căn phòng nhỏ hẹp của toà nhà cao tầng che chắn tầm mắt con người. Rồi họ thường làm việc theo các lĩnh vực chuyên môn khiến họ không còn nhìn xa, trông rộng để hoà mình vào vạn vật mà chỉ biết có mình, hay cùng lắm là gia đình mình, khiến họ quên mất tổ tiên, ông bà, cha mẹ.
Khí hậu cũng ảnh hưởng nhiều đến tâm tính con người, tình trạng gia đình và hoạt động xã hội. Do ảnh hưởng của gió mùa và địa hình phức tạp nên khí hậu Việt Nam luôn thay đổi trong năm, giữa năm này với năm khác, giữa nơi này với nơi kia, từ Bắc vào Nam và từ thấp lên cao. Vì thế cảm xúc của người Việt cũng thay đổi thất thường như sáng nắng, chiều mưa; gia đình ít chung thuỷ và có nhiều bất hoà, xáo trộn; hoạt động của chính quyền hay của các tổ chức nhiều khi thiếu nhất quán, ít có kế loạch lâu dài. Vì thế người Việt cần tập tính tự chủ, kiên nhẫn, ôn hoà, ý chí vững mạnh.
Người Việt với dân tộc Kinh chiếm khoảng 86% dân số, sống tụ tập ở đồng bằng sông Hồng miền Bắc rồi tiến dần về các châu thổ nhỏ hẹp ở các sông dọc theo miền Trung cho đến khi hoàn thành toàn thể lãnh thổ ở đồng bằng rộng lớn của sông Cửu Long. Người Việt sống gắn bó chặt chẽ với gia tộc và xóm làng với luỹ tre bao bọc, có lối sống định canh, định cư với nền kinh tế tự cung tự cấp, cả đời ít rời khỏi quê hương. Vì thế họ có những nét đặc thù của nền văn hoá nông nghiệp: trọng tình hơn trọng lý, trọng đức hơn trọng tài, trọng văn hơn trọng võ, trọng nghĩa hơn trọng vật. Họ khác với những dân tộc theo nền văn hoá du mục có bản sắc ngược lại vì cá nhân phải đối đầu với dã thú để bảo vệ đoàn vật di chuyển hết miền này sang miền khác. Lối nhận thức của người Việt thiên về tổng hợp, mang tính chủ quan, theo cảm tính và kinh nghiệm hơn là mang tính khách quan và hợp lý theo một hệ thống suy tư rõ ràng.
Ngày nay, với sự hoà nhập của cộng đồng xã hội gồm nhiều dân tộc, chúng ta đều hiểu rằng cần đổi mới bản sắc dân tộc để huấn luyện cho mình cũng như dạy dỗ con cháu phải tài đức vẹn toàn, văn võ đồng đều, lý tình trọn vẹn, vật chất và tinh thần đều quan trọng như nhau.
2. Đổi mới mối tương quan
Trước hết, Giáo Hội Công giáo cổ vũ lòng thảo hiếu, biết ơn đối với tổ tiên và những người đã khuất. “Chúng ta hãy ca ngợi những vị danh nhân cũng là cha ông của chúng ta qua các thế hệ. Các ngài là những vị đạo hạnh, công đức của các ngài không chìm vào quên lãng” (Hc 44,1.10). Chúng ta hãnh diện với những anh hùng dân tộc chiến thắng ngoại xâm như Bà Trưng, Bà Triệu, Ngô Quyền, Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung và biết bao chiến sĩ vô danh đã hy sinh mạng sống để bảo vệ từng tấc đất, vùng biển quê hương, cho ta có cơm, bánh, thịt, cá trong bữa ăn hằng ngày. Chúng ta tự hào có các danh nhân được cả thế giới tôn vinh như Nguyễn Trãi, Hồ Chí Minh, Nguyễn Du, Chu Văn An và rất nhiều người trong đó có cả ông bà, cha mẹ, thầy cô đã âm thầm dạy dỗ ta để tạo nên nền văn hoá dân tộc ngày nay.
Chúng ta cần phải bảo tồn và phát huy những truyền thống tốt đẹp của tổ tiên, dân tộc như chúng ta đang làm vào những ngày lễ Tết. Tuy nhiên, có nhiều truyền thống không còn phù hợp với thời đại mới, nhất là có vẻ mê tín, dị đoan, tác hại xấu đến môi trường cần được loại bỏ hay biến đổi thành các hình thức tốt đẹp hơn. Thí dụ như tục đốt vàng mã, xin xâm, xin quẻ, xin bùa, hái lộc đầu Xuân, chơi bài bạc ngày Tết…
Chúa Giêsu trong bài Tin Mừng nhắc nhở rằng: chúng ta không thể dựa vào truyền thống của tổ tiên mà huỷ bỏ lời Thiên Chúa (x. Mt 15,6). Truyền thống là thói quen hình thành lâu đời trong lối sống và nếp nghĩ, được truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác. Chúng có thể không còn phù hợp với những khám phá mới của khoa học cũng như đi ngược với lời Chúa dạy về bản chất và phẩm giá con người. Thí dụ như thái độ trọng nam khinh nữ, khinh dân da màu, chế độ đa thê, nô lệ, …
Lời kết
Chỉ khi đổi mới mối tương quan với con người, chúng ta mới cảm nhận được niềm vui và bình an, trong gia đình cũng như ngoài xã hội. Amen.
HKK
