Người dân nín thở đi qua đoạn đường đầy bụi đang thi công trên đường Vũ Trọng Phụng, Hà Nội trưa 17-7 – Ảnh: NAM TRẦN

 Để kiểm soát tình trạng này, Bộ Tài nguyên và môi trường đang đề xuất Thủ tướng ban hành chỉ thị về tăng cường kiểm soát ô nhiễm môi trường không khí.

Nhiều chuyên gia môi trường đều khẳng định rằng cách giảm ô nhiễm không khí bền vững nhất là phải giảm được các nguồn phát thải ô nhiễm. Và đang còn quá nhiều vấn đề cần giải quyết trên phạm vi liên kết vùng để giảm ô nhiễm không khí bền vững tại các đô thị.

Nhiều nguồn cùng thải

Hà Nội, TP.HCM đang trở thành những đô thị có mức độ ô nhiễm không khí cao nhất cả nước. Nhiều thời điểm chỉ số chất lượng không khí (AQI) tại hai đô thị này chạm ngưỡng báo động. Bộ Tài nguyên và môi trường cũng đánh giá ô nhiễm không khí trên toàn quốc có chiều hướng gia tăng.

Số liệu của Cục Đăng kiểm Việt Nam ghi nhận tính đến tháng 4-2020 cả nước có khoảng 3,76 triệu ôtô, đến hết tháng 5-2020 số ôtô tăng lên 3,79 triệu xe, trung bình một tháng cả nước tăng thêm khoảng 30.000 ôtô và có đến khoảng 45% ôtô, xe máy đang tập trung tại Hà Nội, TP.HCM.

Riêng Hà Nội hiện có khoảng 7 triệu xe máy, khoảng 800.000 ôtô, trung bình mỗi tháng số xe máy, ôtô đăng ký mới tăng lên hàng chục ngàn chiếc. Con số này chưa bao gồm lượng ôtô, xe máy vãng lai từ các tỉnh vùng ven đổ về Hà Nội để phục vụ nhu cầu vận chuyển hàng hóa và đi lại của người dân.

Tương tự tại TP.HCM, Sở GTVT TP cho biết tính đến tháng 6-2019, toàn TP có khoảng 8,94 triệu xe cá nhân gồm khoảng 825.300 ôtô và 8,12 triệu xe máy, tăng 6,98% so với cùng kỳ năm 2018. Tính từ năm 2010 đến nay, TP.HCM tăng thêm hơn 4 triệu xe và bình quân mỗi người dân đều có một xe máy hoặc ôtô.

Bộ Tài nguyên và môi trường đánh giá khí thải từ số lượng lớn xe cộ tham gia giao thông, trong đó có hàng triệu xe máy cũ, ôtô quá hạn lưu hành, không bảo đảm tiêu chuẩn khí thải là nguyên nhân chính dẫn tới ô nhiễm môi trường không khí tại Hà Nội, TP.HCM hiện nay.

Số lượng xe khổng lồ này còn thải vào không khí lượng khí thải tăng nhiều hơn nữa khi hạ tầng giao thông còn nhiều hạn chế, gây kẹt xe nhiều nơi, nhiều thời điểm.

Bên cạnh đó, Bộ Tài nguyên và môi trường cũng xác định bụi từ hoạt động xây dựng công trình, khí thải phát sinh từ cơ sở sản xuất công nghiệp, khí thải từ lò đốt sử dụng nguyên liệu hóa thạch như nhiệt điện than, sản xuất ximăng, hóa chất, phân bón… tại Hà Nội, TP.HCM và vùng lân cận đang làm cho mức độ ô nhiễm không khí tại đô thị trở nên nghiêm trọng hơn.

Không khí tại Hà Nội có nhiều ngày trong tình trạng bị ô nhiễm nặng nề – Ảnh: NAM TRẦN

Tách bạch nguồn gây ô nhiễm để kiểm soát

Trao đổi với Tuổi Trẻ, TS Hoàng Dương Tùng – chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, nguyên phó tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường – cho biết hiện TP Hà Nội đã xác định được các nguồn gây ô nhiễm từ xe cộ cá nhân, từ các cơ sở sản xuất ngoại thành, hoạt động xây dựng đô thị và đốt rơm rác vùng ven đô thị.

Điều kiện khí hậu thời tiết không phải nguyên nhân gây ô nhiễm, nhưng là yếu tố tác động làm tăng hay giảm ô nhiễm. Tuy nhiên, hiện chưa thể tách bạch được các nguồn gây ô nhiễm, chưa thể kiểm kê chính xác tỉ lệ gây ô nhiễm của các nguồn khí thải để có những biện pháp cụ thể.

Tuy vậy, theo TS Tùng, nguồn gây ô nhiễm từ xe cá nhân đang được nhận định là nguồn gây ô nhiễm lớn nhất. Trong khi phương tiện giao thông công cộng tại các đô thị chưa phát triển, vì vậy trước mắt phải có giải pháp cấp bách giảm ô nhiễm phát thải từ ôtô, xe máy bằng cách giảm số lượng xe cộ cá nhân thông qua việc phát triển hệ thống giao thông công cộng.

Tiếp đó, cần kiểm soát mức độ phát thải xe cộ thông qua kiểm định ôtô hằng năm và tiến tới kiểm định khí thải xe máy. Trường hợp xe không đạt cần duy tu, bảo dưỡng để đạt tiêu chuẩn phát thải khi chạy trên đường.

Bên cạnh đó, các đô thị cần xây dựng các tuyến phố phát thải thấp, quy định xe máy, ôtô đạt tiêu chuẩn nào mới được chạy và tăng cường sử dụng xe công cộng để giảm ô nhiễm từ giao thông. Đồng thời kiểm soát khí thải từ các cơ sở sản xuất giấy, hạt nhựa, từ các nhà máy ximăng, nhiệt điện… Muốn làm điều này cần một cơ chế liên tỉnh để kiểm soát ô nhiễm không khí đô thị, vì nhiều biện pháp thời gian qua các đô thị đã đặt ra nhưng thực hiện khá chậm chạp.

Còn theo PGS.TS Nguyễn Đình Hòe – tổng thư ký Hội Bảo vệ tài nguyên và môi trường Việt Nam, những đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM đều có tỉ trọng công nghiệp xây dựng rất cao, tỉ trọng đóng góp GDP của công nghiệp xây dựng vào tăng trưởng các đô thị rất lớn. Trong khi để tăng trưởng được 1% GDP thì môi trường suy thoái 4%, vì vậy tất cả các đô thị đều phải tính toán giải quyết bài toán ô nhiễm môi trường.

Cũng theo PGS.TS Nguyễn Đình Hòe, thủ phạm gây ô nhiễm không khí tại các đô thị đầu tiên là sản xuất công nghiệp, xây dựng nhà cửa và phát thải từ xe cộ. Ngoài ba nguồn này, mật độ nhà cao tầng quá dày đặc làm nguồn gây ô nhiễm trở nên độc hại hơn do hiệu ứng nhà kính, nhiệt độ vùng trung tâm thường cao hơn vùng ven từ 2-3 độ.

Các chuyên gia môi trường cũng cho rằng việc phát triển các siêu đô thị quy mô 8-10 triệu dân chỉ những quốc gia lắm tiền họ mới phát triển quy mô lớn như thế này, quy mô đô thị lớn thì càng khó kiểm soát vấn đề môi trường, đô thị quy mô vừa và nhỏ dễ kiểm soát ô nhiễm không khí hơn.

Xe khách xả khói đen mù mịt gây ô nhiễm môi trường trên đường Nguyễn Văn Linh, H.Bình Chánh, TP.HCM – Ảnh: TỰ TRUNG