Xây cầu xuyên lõi di sản Tràng An: Nguy cơ bị UNESCO ‘thổi còi’

Khu quần thể di sản – danh thắng Tràng An có nguy cơ bị đưa vào danh sách nhắc nhở về bảo vệ di sản, đối mặt nguy cơ mất danh hiệu Di sản văn hoá và thiên nhiên thế giới của UNESCO, do một chiếc cầu được xây xuyên vùng lõi khu di sản này.

Cầu xuyên vùng lõi di sản khiến danh hiệu Di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới của Tràng An có thể bị lung lay /// Ảnh: Minh Hải

Cầu xuyên vùng lõi di sản khiến danh hiệu Di sản văn hoá và thiên nhiên thế giới của Tràng An có thể bị lung lay ẢNH: MINH HẢI

“Lung lay” danh hiệu

Một chuyên gia về địa chất khoáng sản rất phẫn nộ về cây cầu dài hơn nghìn mét đâm xuyên vùng lõi di sản hỗn hợp Tràng An. Đây cũng là di sản hỗn hợp đầu tiên của VN và Đông Nam Á được UNESCO công nhận. “Nó xâm hại rất nghiêm trọng đến tính toàn vẹn của di sản. Chưa kể trong quá trình xây dựng, cho người vào khai thác còn ảnh hưởng nhiều đến động thực vật. Lại còn đưa vào khai thác du lịch đại trà nữa. Khai thác cũng phải tính toán ngưỡng chịu tải chứ, có phải thích là nhắm mắt làm đâu. Chưa kể đá vôi rất giòn và dễ nứt nẻ. Có những khối đá nguy cơ đổ xuống lúc nào không biết. Mình khoan khoáy, cắm cọc vào đó, đến lúc nó đổ xuống thì chết người. Mà lại xấu, kệch cỡm”, vị chuyên gia nói.

Cũng theo nhà nghiên cứu này: “Nếu UNESCO biết thì có nguy cơ bị cho ra khỏi danh sách di sản. Khi người ta thấy anh đang xâm hại, người ta yêu cầu dừng lại, nếu không họ sẽ đưa vào danh sách khuyến cáo về bảo tồn cho đến khi khắc phục được hậu quả. Nếu không khắc phục được có thể bị ra khỏi danh sách di sản”.

VN từng có không chỉ một trường hợp bị UNESCO “thổi còi” khi việc bảo tồn di sản có vấn đề.

Năm 2004, Huế từng bị khuyến cáo vì tình trạng quản lý và phát triển đô thị làm ảnh hưởng di sản. Sau đó, Huế đã có chương trình hành động cụ thể để ra khỏi danh sách bị khuyến cáo. “Liên tục từ đó, mình phải giải trình hằng năm, cho tới năm 2013 tại Campuchia, Huế đã được công bố rút khỏi danh sách bị khuyến cáo”, TS Phan Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm bảo tồn di tích cố đô Huế, cho biết. Hạ Long cũng từng bị Uỷ ban Di sản thế giới yêu cầu giải trình tác động của du lịch, các dự án xây dựng… đến di sản.

Tăng mức xử phạt để răn đe

Ông Phạm Xuân Phúc, Phó chánh thanh tra Bộ VH-TT-DL, cho biết: “Quan điểm của Bộ rất rõ ràng là phải trả lại nguyên trạng di sản. Tuy nhiên, việc thực hiện thế nào lại do quyết tâm của địa phương”. Mặc dù vậy, cũng theo quy định của một hồ sơ di sản trình UNESCO, bản thân Chính phủ phải đứng ra cam kết về việc bảo vệ di sản. Điều đó có nghĩa câu chuyện không chỉ nằm ở địa phương nữa.

Vụ việc ở Tràng An cũng khiến công chúng đặt câu hỏi về mô hình quản lý các di sản thế giới. Chẳng hạn, theo Nghị định 109/2017/NĐ-CP bảo vệ quản lý di sản văn hoá và thiên nhiên thế giới ở VN, việc tổ chức giám sát định kỳ về di sản sẽ được thực hiện mỗi năm 1 lần, vào quý 1. Như vậy, nếu di sản bị xâm phạm ngay sau khi giám sát, thì phải tới 1 năm sau nó mới có thể bị phát hiện. “Việc giám sát và báo cáo nên thường xuyên hơn, chẳng hạn 6 tháng/lần”, PGS-TS Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học VN, nói.

Cũng theo ông Tín, trong thời gian tới, khi xem xét sửa đổi luật Di sản, có lẽ cũng cần thay đổi về chế tài. Chẳng hạn, theo quy định hiện hành, các mức phạt chỉ phạt hành chính với số tiền cao nhất là 80 triệu đồng. Số tiền này không đáng kể gì với việc phá huỷ một di tích, di sản. “Các nhà làm luật cũng nên nghiên cứu và nên tăng mức độ xử phạt răn đe để có tác dụng phòng ngừa và giáo dục”, ông Tín nói.

Sở Du lịch Ninh Bình đề nghị tháo dỡ công trình trái phép

Sau khi Bộ VH-TT-DL tiến hành thanh tra vụ việc cầu xuyên lõi di sản Tràng An, Sở Du lịch Ninh Bình đã có báo cáo cửi Cục Di sản văn hóa, đoàn kiểm tra của Bộ về vụ việc. Theo đó, Sở đề nghị UBND tỉnh Ninh Bình chỉ đạo UBND H.Hoa Lư xử lý vi phạm về trật tự xây dựng, đồng thời, căn cứ Quyết định số 83/QĐ-UBND ngày 21.1.2015 của UBND tỉnh Ninh Bình để tháo dỡ công trình xây dựng trái phép.

Sở cũng đề nghị Sở VH-TT kiểm tra, xử lý vi phạm về xâm hại di tích, cảnh quan, danh thắng theo luật Di sản văn hóa. Đề nghị Sở GTVT kiểm tra, xử lý vi phạm về lập bến bãi, đường thuỷ nội địa, sử dụng nhân viên điều khiển phương tiện thuỷ nội địa không đúng quy định. Sở Du lịch cũng đề nghị Sở NN-PTNT kiểm tra và xử lý vi phạm về luật Bảo vệ và phát triển rừng.

Minh Hải

TRINH NGUYỄN