Giải mã bước đầu quần thể 8 mộ cổ tại TP.HCM

Sau gần một năm khẩn trương khai quật và nghiên cứu, ngày 5.9, Bảo tàng Lịch sử TP và Sở Văn hoá  - Thể thao TP.HCM đã công bố những nghiên cứu về 8 ngôi mộ cổ ở Q.2 được tạo lập vào khoảng nửa sau thế kỷ 19.

Các nhà khoa học khai quật 2 ngôi mộ song táng – Ảnh: Lương Chánh Tòng

Quần thể khu mộ cổ với 8 ngôi mộ xây bằng đá ong nằm cách trung tâm TP.HCM khoảng 5 km đường chim bay, thuộc khu vực P.An Phú (Q.2) có lối kiến trúc khá độc đáo, thống nhất các bộ phận kết cấu từ ngoài vào phía bên trong, gồm: bình phong tiền, cửa – cổng mộ, sân thờ, huyệt mộ, bình phong hậu, bao quanh là tường thành và các trụ biểu – trụ sen, hướng mộ đều nhìn về phía tây. Ông Lương Chánh Tòng, thư ký dự án, cho biết do toàn bộ khu mộ nằm trong khu vực sình lầy, thuộc khu vực một dự án đang xây dựng nên công việc khai quật phải tiến hành khẩn trương nhưng hết sức thận trọng và tỉ mỉ.

Những ngôi mộ đặc biệt

Các nhà khoa học đặc biệt chú ý tới hai mộ song táng trong quần thể mộ này. Ông Lương Chánh Tòng cho biết: “Huyệt mộ có dạng nam tả, nữ hữu, mộ bên trái xây kim tĩnh bằng đá ong, dưới nền kim tĩnh lát gạch tàu, mộ bên phải xây kim tĩnh bằng gạch thẻ, nền kim tĩnh lát gạch tàu. Cả hai kim tĩnh đặt bên trên các thanh đá xanh và trụ sen cùng mô hình bia mộ bằng đá xanh tạo thành khu huyệt hình chữ nhật với kỹ thuật chốt mộng. Trong lòng kim tĩnh đổ cát vàng, di cốt của hai mộ đã bị tiêu huỷ gần hết chỉ còn lại một số răng, một phần hộp sọ và ít đốt xương chân tay”. Tại hai mộ song táng này, các nhà khoa học còn thu được những di vật thủy tinh, đĩa đèn gốm đất nung, mảnh gốm sứ… Riêng mộ số 05 còn phát hiện một di vật hình tròn thuỷ tinh dạng mắt kiếng, dưới đáy quan còn có lớp dầu thông dày 5 – 7 cm và lớp da động vật trải lót.

Mộ ký hiệu 2014.AP.H5.M7 có hệ thống mái giả lợp ngói âm dương, tạo ô hộc ở các điểm phần trụ sen. Ngôi mộ 2014.AP.H3.M10 có những đặc điểm trang trí kiến trúc tương đối hoàn chỉnh, nghệ thuật chạm khắc đá ong tinh xảo, tìm thấy dấu vết của vải quấn chôn nhiều ở phần đầu. Lại có ngôi mộ có ô hộc chính giữa cổng mộ phía trước dạng hình vuông, cát đổ đầy huyệt, phần nắp quan tài được tạo bởi 1/3 thân cây…

Sẽ phục dựng, bảo tồn để nghiên cứu

Chứng kiến những hiện vật và tư liệu tìm thấy được, TS khảo cổ học Nguyễn Thị Hậu khẳng định: “Đây là một công trình khai quật quần thể mộ cổ quy mô lớn nhất từ trước đến nay ở Nam bộ. Việc phát hiện ra nhiều di vật như vải, khuy áo, mắt kiếng, mảnh thuỷ tinh… khá lý thú. Gạch thẻ dùng để xây dựng kim tĩnh nung rất già, nên nghiên cứu sản xuất vào năm nào. Phương pháp sử dụng cát để hút ẩm thay thế cho đổ chè, nhựa thông trước đây cần được làm rõ…”.

Tiến sĩ Hoàng Anh Tuấn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử TP.HCM, cho rằng: “Cấu trúc mộ song táng không có nấm mộ dạng hình chữ nhật giật cấp bằng hợp chất của các quan lại đại thần thời Nguyễn hay các loại hình nấm mộ dạng mu rùa của những người gốc Thuận – Quảng ở miền Trung vào Nam bộ cũng là điều khá lạ và khác biệt so với những phát hiện mộ cổ trước đây. Một tấm bia sót lại ghi hai chữ Đại Nam cũng hé lộ phần nào về thời gian xây cất mộ…”. Các nhà nghiên cứu cho rằng việc sử dụng nhựa thông để mai táng ở các ngôi mộ này có truyền thống từ lâu đời ở VN, bắt nguồn từ miền Bắc, theo chân các chúa Nguyễn trên hành trình mở cõi phương nam và phổ biến ở Nam bộ thời Nguyễn.

Hiện 2 ngôi mộ song táng đang được tiến hành cho phục dựng tại khu mộ cổ Gò Quéo (Q.2, TP.HCM) và chờ quy hoạch hoàn chỉnh sẽ tiến hành các thủ tục để đưa vào bảo tồn, xếp hạng di tích trong thời gian tới.

Lê Công Sơn