Đập thuỷ điện thượng nguồn sông Mekong: Những quả bom nước

Ngành nuôi trồng thuỷ sản ở ĐBSCL sẽ bị đe dọa nghiêm trọng khi hàng loạt đập thuỷ điện được xây dựng ở thượng nguồn sông Mekong – Ảnh: Đ.Vịnh

Những cái đập không khác gì những quả bom nước khổng lồ lơ lửng trên đầu hàng triệu người dân ĐBSCL.

Thông tin trên được nhiều chuyên gia cảnh báo tại hội thảo về tác động của thuỷ điện trên dòng chính sông Mekong do Trung tâm Con người và thiên nhiên VN tổ chức ngày 23-9 tại An Giang.

Ngành thuỷ sản điêu đứng

Hiện Trung Quốc đã triển khai một số trong 15 công trình thuỷ điện trên sông Mekong. Trên dòng sông này, 11 đập thuỷ điện quy mô lớn khác cũng được các nước lên kế hoạch xây dựng.

Theo nghiên cứu của Uỷ hội sông Mekong, các đập thuỷ điện sẽ biến khoảng 55% độ dài sông ở hạ lưu thành những hồ chứa nước và làm biến đổi dòng chảy, từ đó thay đổi bản chất tự nhiên cũng như môi trường sinh thái của dòng sông. Đồng thời làm giảm diện tích vùng đầm lầy dẫn tới thay đổi môi trường sống và chặn luồng di cư của nhiều loại thuỷ sản.

Ông Nguyễn Hữu Thiện, trưởng nhóm tư vấn đánh giá môi trường chiến lược các đập dòng chính Mekong, đưa ra con số ở ĐBSCL mỗi năm sẽ có 220.000-440.000 tấn cá trắng di cư các loại biến mất, mức thiệt hại có thể lên tới 1 tỉ USD.

Cá trắng lại là thức ăn của các loài cá đen nên sự tuyệt chủng của chúng dẫn tới loài cá đen cũng biến mất theo. Chỉ riêng tổn thất này đã lớn hơn lợi ích hằng năm từ thuỷ điện mang lại.

“Sông Mekong còn bổ sung nguồn thức ăn phong phú cho thuỷ sản ở một vùng biển rộng lớn. Một khi nguồn dinh dưỡng này suy giảm thì lượng thuỷ sản biển cũng giảm theo. Đồng thời nguồn cá tạp làm thức ăn chăn nuôi suy kiệt dẫn tới nghề chăn nuôi thuỷ sản cũng điêu đứng” – ông Thiện nhận định.

Có thể san phẳng ĐBSCL

Theo TS Đào Trọng Tứ – giám đốc Trung tâm Phát triển bền vững tài nguyên nước và biến đổi khí hậu, nếu ở phía thượng lưu 15 công trình thuỷ điện thuộc địa phận Trung Quốc và 11 đập thuỷ điện trên địa phận Lào, Thái Lan, Campuchia được xây dựng thì tổng dung tích điều tiết của toàn hệ thống bậc thang này ước hơn 30 tỉ m3 nước.

Trong điều kiện vận hành bình thường, lượng nước điều tiết xuống hạ lưu chắc chắn làm thay đổi dòng chảy tự nhiên của dòng sông.

Đáng quan ngại nhất, theo các chuyên gia, là nguy cơ vỡ đập. Ông Thiện cho rằng nếu vỡ một đập thì hàng loạt đập khác sẽ vỡ dây chuyền.

Trong đó, đập Sambo do một công ty Trung Quốc xây dựng ở Campuchia (bề ngang hơn 18km, cao 56m) nếu xảy ra sự cố, lượng nước được tích trữ ở độ cao 40m trên mực nước biển sẽ biến thành quả bom nước khổng lồ tống xuống san phẳng cả ĐBSCL.

Các nhà khoa học, nhà quản lý nhận định lợi ích từ thuỷ điện trên dòng chính Mekong đem lại cho các nước không đáng kể, mỗi đập thuỷ điện chỉ vài chục triệu USD/năm, nhưng tổn thất là vĩnh viễn không thể phục hồi lại được. Cả cộng đồng 60 triệu dân sống bên lưu vực dòng sông này gánh chịu lâu dài.

“Biến đổi khí hậu đã khó đối phó, hệ thống thuỷ lợi và canh tác hiện nay chưa thể thích nghi được, nay làm thêm các đập ở thượng lưu thì phải nói là không có cách nào, biện pháp nào để đối phó, cứu vãn” – TS Lê Anh Tuấn, Trường ĐH Cần Thơ, cảnh báo.