Sau khi được Mật nghị Hồng y bầu chọn hồi tháng 3, Giáo hoàng Francis đã có những bước đi vững chắc để cải tổ toàn diện Giáo hội Công giáo.

Ngày 26.11, Vatican công bố bản Tông huấn Evangelii Gaudium (tạm dịch: Niềm vui Phúc âm) do Giáo hoàng Francis soạn thảo, trong đó thể hiện những mục tiêu chủ đạo của Giáo hội Công giáo trong thời gian sắp tới, theo Đài Radio Vaticana. Đây có thể xem là văn bản chính thức quan trọng nhất của ông kể từ khi kế nhiệm Giáo hoàng Benedict XVI cách đây hơn 9 tháng. Bản tông huấn dài khoảng 170 trang đã hệ thống lại nhiều ý kiến từng được Giáo hoàng Francis đưa ra trong những bài giảng, bài phát biểu hay trả lời phỏng vấn thời gian qua.

Giáo hội của người nghèo

Văn bản này tiếp tục cho thấy mục tiêu quan trọng nhất của Giáo hoàng Francis là xây dựng một “Giáo hội nghèo khó của người nghèo” và “mở tung cửa nhà thờ” để kết nối với thế giới. “Tôi mong muốn một giáo hội nếm trải khó khăn, đau thương và phong trần hơn là một giáo hội trì trệ trong tiện nghi và bảo thủ”, Giáo hoàng Francis viết. Muốn được vậy, bước đầu tiên cần làm là “cải cách việc điều hành hội thánh”, bớt tập trung quyền lực vào Vatican và tăng cường vai trò của các giáo phận địa phương, theo ông.

Giáo hoàng Francis tuyên bố: “Người nghèo là ưu tiên của giáo hội. Bất cứ cộng đồng Công giáo nào lãng quên những anh em khốn cùng cũng đứng trước nguy cơ tan rã”. Nhìn rộng ra hơn về những thách thức của xã hội, ông chỉ trích: “Hệ thống kinh tế hiện nay bất bình đẳng từ gốc rễ. Những người sống bên lề hệ thống này bị xem là rác rưởi, còn tệ hơn bị bóc lột. Không thể chấp nhận việc một người vô gia cư chết vì giá lạnh không có ai nhắc đến trong khi chỉ cần chỉ số chứng khoán tụt 2 điểm là lên trang nhất của các báo. Chúng ta sống dưới sự chuyên chế vô hình, có khả năng đơn phương “làm luật” và một thị trường trong đó sự đầu cơ tài chính đang lên ngôi, tham nhũng thì tỏa nhánh khắp nơi”.

Một điểm quan trọng khác của bản tông huấn là vấn đề đối thoại giữa các tôn giáo trong đó “Công giáo không phải là hình mẫu văn hóa duy nhất”. Giáo hoàng Francis nhận định: “Đối thoại liên tôn là một điều kiện cần cho hòa bình thế giới. Chẳng hạn ngày nay việc xây dựng quan hệ với các tín hữu Hồi giáo đóng vai trò rất quan trọng”. Thời gian qua, Giáo hoàng Francis đã gặp gỡ nhiều lãnh đạo của các tôn giáo khác và tổ chức một số hoạt động như lập đội tuyển cricket Vatican, vốn rất phổ biến ở các quốc gia thuộc Khối thịnh vượng chung (Anh, Pakistan, Ấn Độ…) để giao lưu với Anh giáo, Ấn giáo, Hồi giáo.

Minh bạch hóa Vatican

Trước khi công bố tông huấn, Giáo hoàng Francis đã từng bước khẳng định phong cách và quan điểm của mình tại tòa thánh. Như thời còn là tổng giám mục tại Buenos Aires, ông tiếp tục lối sống thanh khiết, gần gũi. Giáo hoàng Francis không dọn đến Điện Tông tòa mà tiếp tục ngụ tại nhà nghỉ Sanctae Marthae, nơi các hồng y từng ở trước kỳ mật nghị. Sau những buổi tiếp kiến chung vào thứ tư hằng tuần, ông thường dành nhiều thời gian trực tiếp gặp gỡ hàng ngàn giáo dân tập trung ở Vatican và từ chối dùng xe có lồng chống đạn. Vào tháng 10, Giáo hoàng Francis cũng thẳng tay miễn nhiệm Giám mục Giáo phận Limburg (Đức) Franz-Peter Tebartz-van Elst vì lối sống xa hoa.

Giáo hoàng Francis không ngần ngại dùng từ ngữ “gây sốc” để nói về những “căn bệnh” của Vatican khi trả lời giới truyền thông như “kẻ nịnh thần”, “kẻ cơ hội”… Một vị linh mục ở Vatican thừa nhận cách nói của giáo hoàng “không dễ chịu” nhưng thật sự giúp mọi người nhìn lại bản thân. Không nói suông, sau 9 tháng nhậm chức, Giáo hoàng Francis đã bắt tay thực hiện những bước đầu tiên của mục tiêu cải cách toàn diện Giáo hội Công giáo. Đáng chú ý nhất là việc thành lập Hội đồng Hồng y cố vấn gồm 8 vị, được truyền thông các nước gọi vui là “G8”. Nhóm G8 tập trung các hồng y từ 60 – 80 tuổi đến từ nhiều nước nhằm đảm bảo quy tụ được kinh nghiệm thực tế truyền giáo ở nhiều châu lục. Trong số này, nhiều hồng y như Sean Patrick O’Malley (Mỹ) hay Oscar Rodriguez Maradiaga (Honduras) từ lâu nổi tiếng là những nhà cải cách và thường xuyên kêu gọi “minh bạch hóa” hoạt động của Vatican.

Hồi đầu tháng 10, Hội đồng Hồng y cố vấn đã họp và đưa ra nhiều đề xuất quan trọng như: soạn thảo lại bản Tông hiến 1988, vốn quy định mọi luật lệ và phương thức điều hành của tòa thánh; củng cố vai trò của Thượng hội đồng giám mục (họp 2 năm/lần) để chia sẻ trách nhiệm điều hành hội thánh với giáo hoàng; cải tổ phương thức hoạt động của Phủ Quốc vụ khanh (chuyên trách các hoạt động đối nội, đối ngoại của Vatican)…

Một sự kiện quan trọng khác cũng diễn ra vào đầu tháng 10 là Viện Giáo vụ (IOR, còn gọi là Ngân hàng Vatican) lần đầu tiên đăng tải công khai tình hình tài chính. IOR được xem là “vùng cấm” của tòa thánh và những thập niên qua bị chỉ trích là hoạt động thiếu minh bạch, thậm chí có thể có liên hệ với các tổ chức mafia.

Nguyễn Ngọc Lan Chi