ĐH tư thục đang bị buôn bán: Phi lợi nhuận hay siêu lợi nhuận?

ĐH tư thục đang bị buôn bán: Phi lợi nhuận hay siêu lợi nhuận?

Hệ thống trường ĐH ngoài công lập (NCL) ở VN vẫn loay hoay tìm hướng đi, trong khi những quy định chưa rõ ràng khiến hoạt động ở nhiều trường ĐH lại là siêu lợi nhuận.

Các văn bản “chỏi” nhau

Nghị quyết 05/2005/ NQ-CP về đẩy mạnh xã hội hoá giáo dục nêu rõ, các trường NCL có thể hoạt động theo cơ chế vì lợi nhuận hoặc không vì lợi nhuận, Nhà nước khuyến khích các trường theo cơ chế không vì lợi nhuận. Tuy nhiên, sau đó 2 quy chế về ĐH tư thục (TT) ra đời (Quy chế 14 năm 2005 và Quy chế 61 năm 2009) lại quy định các ĐHTT xây dựng theo cơ chế cổ phần, cổ đông và có chia lợi nhuận cho những người góp vốn, tức là theo mô hình vì lợi nhuận. Thế nhưng, một quy định khác cũng nằm trong Quy chế 61 năm 2009 lại theo hướng ngược lại: các cổ đông chỉ được sở hữu tài sản do mình góp vốn, các phần tài sản tăng lên do hoạt động của trường thuộc sở hữu chung. Điều này lại mâu thuẫn với những khái niệm trước đây đã được quy định trong các quyết định khác của Chính phủ, chẳng hạn Quyết định 14/2005/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành Quy chế tổ chức và hoạt động của trường ĐHTT quy định: “Tài sản, tài chính của trường TT thuộc sở hữu của các thành viên góp vốn”. Luật Giáo dục sửa đổi bổ sung năm 2008 cũng quy định tương tự như vậy.

Tiếp xúc với PV Thanh Niên, GS Phạm Phụ (ĐH Bách khoa TP.HCM), phân tích: “Nếu đã nói đến lợi nhuận thì buộc phải coi giáo dục ĐH là một loại hàng hoá, cho dù người ta vẫn nói đó là một hàng hoá đặc biệt. Tuy nhiên hiện nay, “người mua” thường được biết rất ít và rất khó đánh giá về loại hàng hoá mà họ đang “mua” nên rất dễ lâm vào tình trạng nhận được chất lượng thấp hơn nhiều so với những gì mà họ kỳ vọng cũng như cái giá mà họ phải chi trả. Luật pháp cần phải minh bạch, rõ ràng chứ không nên như hiện nay, các quy định cứ mờ mờ, ảo ảo”. Vì vậy, theo GS Phạm Phụ, hiện có tình trạng các trường thì cứ tuyên bố phi lợi nhuận nhưng thực chất là siêu lợi nhuận. “Họ tổ chức lớp đông để kiếm lời nhưng chất lượng thì cực thấp. Cuối cùng là đổ hết lên đầu sinh viên, chất lượng sinh viên sẽ rất thấp. Đó là hậu quả trước mắt, còn về lâu dài thì Nhà nước khó đạt được các mục tiêu đã đặt ra, chẳng hạn việc phát triển số sinh viên NCL lên tỷ lệ 30 – 40% như mong muốn”, GS Phạm Phụ nói. Từ thực tế này, ông khẳng định: “Điều đó không chỉ làm cho xã hội hoài nghi mà còn làm ảnh hưởng không tốt đối với một số cơ sở ĐHTT, với những nhà đầu tư hoạt động chân chính và có tâm huyết”.

Về mô hình trường ĐHTT hiện nay nên đi theo hướng nào, GS Phạm Phụ thừa nhận: “Do VN chưa có truyền thống cho tặng trong giáo dục ĐH nên ĐHTT không vì lợi nhuận có lẽ chỉ tồn tại trong một số trường hợp riêng. Vì vậy cần khuyến khích phát triển các ĐHTT “nửa vì lợi nhuận”. Các ĐHTT vì lợi nhuận đều phải ở trạng thái của một công ty, ngay cả với chính sách đất đai và thuế, dù có ưu đãi. Với một số ít cơ sở ĐHTT không vì lợi nhuận thì Nhà nước cần có tài trợ và ưu đãi đặc biệt”.

Phi lợi nhuận kiểu VN

Trong khi đó, TS Bùi Trân Phượng – Hiệu trưởng trường ĐH Hoa Sen, lại cho rằng: “Giáo dục không thể vì mục tiêu lợi nhuận được. Chúng ta bán tủ lạnh, máy lạnh… có quyền làm nhiều sản phẩm khác nhau, đánh vào thị phần, phân khúc thị trường nào đó. Nhưng giáo dục không thể nói ai nhiều tiền thì được hưởng giáo dục tốt, ít tiền thì không được. Tất cả người dân đều được hưởng thụ nền giáo dục. Đó là mục tiêu cao nhất của xã hội. Chỉ xác định loại hình không vì lợi nhuận mới không quên mục tiêu giáo dục này”. Tuy nhiên, TS Phượng khẳng định: “Sẽ không thực tế khi hiểu phi lợi nhuận ở VN là không chia lời cho ai hết. Không trả cổ tức thì sẽ không huy động được vốn. Hoàn cảnh VN không thể như nước ngoài. Nhà nước không có tiền tài trợ cho trường, xã hội không ai đóng góp, học phí không đủ để hoạt động thì bắt buộc phải có đầu tư”.

Tại ĐH Kỹ thuật công nghệ TP.HCM, phần chênh lệch thu chi sẽ được trả lãi góp vốn cho cổ đông theo hình thái tương ứng lãi suất ngân hàng, có thể trên một chút theo trượt giá. PGS-TS Hồ Đắc Lộc – Hiệu trưởng nhà trường, cũng cho rằng “phi lợi nhuận hoàn toàn như nước ngoài thì rất khó phát huy”. Trong khi lãnh đạo ĐH Tân Tạo (tỉnh Long An), lại khẳng định “sẽ hoạt động phi lợi nhuận và theo mô hình của các trường ĐH Mỹ”. Các thành viên sáng lập đã cam kết tặng 100% vốn đầu tư ban đầu cho việc xây dựng trường. TS Trần Xuân Thảo – Phó hiệu trưởng trường, giải thích: “ĐH phi lợi nhuận nghĩa là dù có lợi nhuận thì đó cũng không phải là của riêng ai mà quay lại để đầu tư phát triển cho nhà trường. Riêng tại trường, vì hoạt động theo hình thức phi lợi nhuận hoàn toàn, tất cả tài sản hiến tặng cho trường sẽ được đưa vào “Quỹ cống hiến”, từ đó phục vụ cho nhà trường. Tài sản của trường không thuộc sở hữu của bất cứ cá nhân nào”.

Ông Lê Trường Tùng – Hiệu trưởng trường ĐH FPT, nhận định: “Mô hình hợp lý hiện nay là công ty giáo dục (cổ phần) với vốn góp của các cá nhân và công ty này sẽ thành lập trường”. Theo ông Tùng thì với mô hình nói trên sẽ giải quyết được mâu thuẫn ở các trường ĐHTT hiện nay vì sở hữu trường chỉ có một nhà đầu tư là công ty giáo dục nên không có tranh chấp, mâu thuẫn về tài chính ở quy mô trường. Việc hiện thực hoá lợi nhuận nếu có, hoặc huy động vốn, chuyển nhượng vốn, thậm chí ra thị trường chứng khoán thực hiện ở cấp công ty với các quy định đầy đủ của pháp luật đối với doanh nghiệp.